Samvinnan - 01.11.1946, Page 3

SAMVINNAN
9. liefti NÓVEMBEU 1946 XE. árg.
JÓNAS JÓNSSON:
Dægurmál
Islenzka samvinnuhreyfingin stendur nú á vega-
hiótum. Hún hefur fest rætur hvarvetna í landinu.
Nú er kaupfélag við hverja höfn, og flestöll þessi fé-
lög hafa me,ð sér samband. Þetta samband kaupir inn
°g selur vörur fyrir meir en helming þjóðarinnar.
Auk þess hafa samvinnumenn með höndum stórfelld-
an iðnað, næstum alla sameiginlega mjóllturiðju,
kjötiðnaðinn, verksmiðju til að gera margháttuð
fataefni og skó á landsmenn. Auk þess hafa sam-
vinnumenn beitt sér fyrir ýmiss konar félagsfram-
kvæmdum við flutninga á sjó og landi, starfrækja við-
gerðarverkstæði, frystihús o. m. fl. Þróun samvinnu-
stefnunnar hefur verið óslitin síðan um 1870. Og sú
byrjun, sem þá var hafin, var beinlínis fyrir áeggjan
°g hvatningu frá Jóni Sigurðssyni forseta. Á þeim
rúmlega 70 árum, sem liðin eru síðan Tryggvi Gunn-
arsson og Pétur Eggerz hófu fána samvinnunnar fyrst
á loft hér á landi, hafa samvinnumenn mætt margs
konar andófi, sífellt í nýjum myndum. Fyrst voru
dönsku kaupmennirnir innan lands og utan aðaland-
stæðingarnir. Þar næst komu margir íslenzkir kaup-
menn og þeirra fylgilið. Þeir vildu erfa Dani en ekki
láta verzlunina lenda í höndum fólksins sjálfs. Sókn
Kr. 1922 var næsta átakið frá hálfu íslenzku
verzlunarstéttarinnar. Þá komu kommúnistar til
leiks á þessum vettvangi 1942. Gerðu þeir flokkslega
ályktun um, að þeir vildu kljúfa samvinnufélögin
eftir stéttum, og töldu þeir skipti í þrennt einna á-
utiegust. Fyrir og um áramótin 1946—1947 hefur sami
flokkur sótt á að þjóðnýta alla kaupmannaverzlun,
en þá vildu kaupmenn bjóða betur og láta leggja
kaupmenn og kaupfélög í sömu gröf. Það er aikunn-
ugt, að einræðisflokkar erlendis og þar á meðal vald-
Aafar Rússlands þola ekki frjáls kaupfélög og láta
einoka alla verzlun, þar sem veldi þeirra nær til. Það
er þess vegna sennilegt, að ef nokkur aðili byrjar stór-
felldan ófrið hér á landi við samvinnumenn, þá verði
það kommúnistar, með því að fyrir þeim er stefnu-
skráaratriði, að öll atvinna í landinu sé starfrækt af
ríkinu. Má þess vegna búast við að á komandi árum
verði, ef til vill, harðari barátta við kommúnista um
tilveru samvinnuhreyfingarinnar, heldur en áður var
við kaupmenn.
Kaupfélög og kaupmenn.
Ef landsverzlunarstefnunni vex fiskur um hrygg,
verður sú þróun til þess að gera kaupfélög og kaup-
menn að eins konar bandamönnum á takmörkuðu
sviði. Kom þetta glögglega fram bak við tjöldin nú í
vetur, þegar skynsamir samvinnumenn og hyggnir
kaupmenn sáu, að þeir urðu að snúa bökum saman
móti andstæðingi, sem vildi báða feiga. Uggur um vax-
andi ríkisverzlun getur leitt til sameiginlegrar varnar
frá samkeppnis- og samvinnumönnum. En um flest
önnur viðskiptamálefni mun samkeppni milli kaup-
manna og kaupfélaga haldast og vera eðlileg og ó-
hjákvæmileg. Nú skipta kaupmenn og kaupfélög verzl-
uninni milli sín og hafa báðir aðilar sterka aðstöðu
og gæta hófs um meiriháttar deilur. En þó að friður
sé á yfirborðinu, lifir samkeppnin um verzlunar-
magnið og verzlunarveltuna. Þar koma fram beztu
kostir samkeppninnar. Þar reynir á, hvor aðilinn er
snjallari að kaupa og selja, hvor hefur betri vörur,
betra verð og betri starfsskilyrði við verzlun. Sam-
keppni um verzlun veldur því, að stöðugt er unnið að
því að bæta húsakynni þau, sem notuð eru við verzl-
unina. Kaupfélög og kaupmenn keppa um að taka í
notkun sem allra bezt tæki og sem fullkomnasta tækni
Er nú mikill munur á snyrtileik búðanna, gæðum
varanna og kurteisi starfsfólksins, ef miðað er við á-
standið fyrir 50—60 árum, þegar dönsku verzlanirnar
byrjuðu að lækka seglin. Sambandið hefur nú í þjón-
235