Samvinnan - 01.11.1946, Side 18

SAMVINNAN
9. HEFTI
Fyrir nokkrum misserum færðist Þorleifur Gunn-
arsson, forstöðumaður Félagsbókbandsins, það í fang
að láta gera mikla og vandaða bók um Thorvaldsen
myndhöggvara. Þessi bók hefur alls ekki fengið jafn-
góðar viðtökur eins og hún á skilið.
Fyrr á öldum voru prestar landsins oft miklir fræði-
menn, en á síðari árum hefur prestastéttin ekki sinnt
skapandi ritstörfum jafnmikið og vera ætti. Þetta nær
þó ekki til sr. Helga Konráðssonar á Sauðárkróki.
Hann viðar að sér miklu af góðum heimildum um
Thorvaldsen og semúr um þennan fræga listamann
skemmtilega og sjálfstæða bók. Fyrir forleggjara og
höfundi vakir sama hugsjónin. Þeir vilja láta alþjóð
manna á íslandi fá sanna og glögga vitneskju um
ævi og ævistarf þessa myndhöggvara, og þeir vilja
jafnframt láta koma fram fyrir augu íslenzkra les-
enda mikið af þeim rökum, sem sanna ótvírætt, að
Thorvaldsen hefur erft snilligáfu sína frá íslandi.
Helgi Konráðsson segir vel og skilmerkilega frá
ættingjum Thorvaldsens í Skagafirði, og þó einkum
frá föður hans, hinum stórláta, fátæka en drengilega
tréskurðarmeistara. Hann gleymir heldur ekki hinni
góðu, dönsku konu Gottskálks Þorvaldssonar, en eng-
um sem les þessa bók, kemur til hugar, að mynd-
um, grasgefnum engjum langa leið niður að Vatns-
dalsá.
Margir ungir menn hafa erft góðar jarðir síðan um
aldamót, en horfið frá þeim, af því að þá vantaði
hollan ætt'armetnað og átthagatryggð. Runólfur
Björnsson lét ekki skýjaborgir villa sér sýn. Hann bjó
sig undir að vera bóndi i Vatnsdal, og taka þátt í fé-
lagslífi og menningarbaráttu héraðsins. Hann hefur
séð drauma sína rætast. Efnahagur hans hefur verið
góður, og störfin nógu mörg og nógu mikil til að veita
viðnám kröftum hans. En á síðari búskaparárum
kom hin mikla breyting í íslenzku sveitalífi. Lausa-
fólkið fékk þá trú, að það fengi bezt boð við sjóinn.
Það varð of fátt fólk eftir til að nytja stórj arðirnar.
Þá kom hin mikla þrekraun fyrir íslenzku bænda-
stéttina. Áttu að vera einyrkjar á hverri jörð, eða
átti að skipta stórjörðunum, reisa ný hús, stækka
túnin, skilja ræktarlöndin með heppilegum girðing-
um? Enn hafa allt of margir gildir bændur veigrað
sér við að skipta jörðum sínum. Þeim hefur fundizt,
höggvarinn hafi listagáfur úr þeirri ætt. Gottskálk
er rómantískur í gáfum sínum, þrótti og vöntun á
þeim hyggindum, sem í hag koma. Síðan kemur hin
viðburðaríka saga. Thorvaldsen á danska móður og
fæddist upp í stórbæ. Þar ber fljótt á hinum óvenju-
legu hæfileikum og þar eru skilyrði til að láta þessar
gáfur njóta sin. Fjölskyldan er að vísu bláfátæk, en í
Khöfn voru námsskilyrði, og styrkir til Rómaferðar
að loknu heimanámi. Thorvaldsen fer að vísu grýtta
og þyrnum stráða braut, en gæfan fylgir honum. List-
hneigðin er frá íslandi. í Danmörku er að honum
hlúð, en í Rómaborg verður þessi neisti norðan frá ís-
hafi að ljósum loga, sem ber birtu lengi og víða um
fjarlæg lönd.
Thorvaldsen settist að í Rómaborg og átti þar
heima flestöll sín manndómsár. í Rómaborg varð
hann frægasti myndhöggvari sinnar samtíðar. Hann
fékk fjölda lærisveina og frá vinnustofu hans dreifðust
glæsilegar marmaramyndir út um öll lönd. Til hans
komu keisarar, konungar, hefðarkonur og sólskins-
börn mannfélagsins úr ýmsum löndum, til að mega
öðlast listrænan ódauðleika fyrir atbeina Thorvald-
sens og lærisveina hans. Thorvaldsen var nógu mik-
ill íslendingur til að taka sér stundum mikla hvíld frá
vinnunni. En þess á milli var starfað mikið, svo að
af ber. Má sjá þess merki í hinu mikla listasafni Thor-
valdsens í Kaupmannahöfn, og er þó margt góðra
mynda eftir hann víða í öðrum löndum.
Öldum saman hafa listamenn úr öllum menning-
arlöndum sótt til Rómaborgar, dvalið þar um stund
að þeir væru að skipta líkama sínum og jafnvei sál
sinni, ef þeir skiptu gömlu og sögufrægu stórbýli.
Runólfur Björnsson var einn af fyrstu bændum á
stórjörð í Húnaþingi, sem beygði sig á skynsamlegan
hátt fyrir nauðsyn tíðarandans. Hann byggði af jörð
sinni, stundum vandalausum mönnum, og gerði efn-
ismönnum kleift að koma upp stórbúi áður en þeir
gátu eignazt jörð sjálfir. Runólfur á Kornsá hefur
skilið til fulls og breytt eftir því, að margar gömlu,
stóru bújarðirnar eiga að vera þorp, þar sem einstakir
bændur búa hver í annars nálægð, en þó hver að sínu.
Vinir og frændur Runólfs á Kornsá gerðu veg hans
rnikinn á margvíslegan hátt á sextugsafmæli hans.
Samvinnan vill bæta við sínum heillaóskum þótt seint
sé. Hún vill þakka Runólfi fyrir það að hafa haldið
tryggð við ættargarðinn, átt góðan þátt i að efla
gagnleg samtök sinna sýslubúa, og síðast en ekki sízt
fyrir það fordæmi, sem hann gefur með því að láta
sjást í verki, að mörg heimili og mikil ræktun er nú
mesta prýði margra fornra höfuðsetra. J. J.
250