Samvinnan - 01.11.1946, Qupperneq 26

SAMVINNAN
9. HEFTI
Tillaga
til þingsályktunar um skattgreiffslu samvinnufélaga
og Eimskipafélags íslands.
„Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að undir-
búa og leggja. fyrir næsta Alþingi frv. til laga, þar sem
sett verði glögg ákvæði um það að lögskráð samvinnu-
félög og Eimskipafélag íslands verði undanþegin út-
svarsgreiðslu og tekjuskatti. Báðir aðilar skulu þó
greiða lága, lögákveðna þóknun til sveitarfélaga, þar
sem þessi fyrirtæki eiga heimilisfang, hliðstætt því
sem á sér stað um Eimskipafélag íslands. Ennfrem-
ur skulu samvinnufélög greiða alla skatta, eins og
kaupmenn af tekjum, sem leiðir af skiptum við utan-
félagsmenn.“
Greinargerð :
Frá því laust eftir 1880 og þar til samvinnulögin
voru samþykkt 1921, stóðu víða hér á landi þrálátar
deilur um skattskyldu samvinnufélaga. Urðu af þessu
tilefni málaferli milli sveitarstjórna og leiðtoga kaup-
félaganna. Eimskipafélaginu farnaðist öðruvísi. Þegar
það var stofnsett, þótti ástæða til að tryggja því und-
anþágu frá útsvari og tekjuskatti. Hefur þessi undan-
þága síðan verið samþykkt þing eftir þing. Hefur
þjóðin vanizt við að líta svo á, að Eimskipafélagið
ætti að vera skattfrjálst. Þó eru í því efni tvær undan-
tekningar. Eimskipafélagið flytur á ári hverju tiltekna
tölu manna ókeypis milli íslands og útlanda, auk þess,
sem það greiðir takmarkaða upphæð, vegna sérstakra
þarfa í bæjarsjóð Reykjavíkur, þar sem félagið hefur
lögheimili.
Aðstaða samvinnufélaganna í skattamálum hefur
orðið öllu óhægari heldur en Eimskipafélags fslands.
Um allmörg ár, eftir að samvinnulöggjöfin var sett
1921, var farið eftir anda og bókstaf laganna. Félögin
greiddu til þarfa þeirra bæjar- eða hreppsfélaga, þar
sem þau störfuðu, lágt tiltekið hundraðsgjald af fast-
eignamati þeirra húseigna, sem félagið notaði við
starfrækslu sína. Þessi skattur fór að því leyti eftir
stærð félagsins, að hann var bundinn við fasteignir
þær, sem nota þurfti við verzlunarreksturinn. En
sjálfur skatturinn var 'miðaður við það, að félagið nyti
góðs af götulagningum, götuljósum og lögregluvernd,
sem yfirleitt er kostuð með útsvörum í verzlunarstöð-
um. En þegar frá leið fóru að heyrast háværar kröfur
í bæjum um, að ekki yrði hjá því komizt að leggja út-
svör á verzlun félagsmanna við þeirra eigið fyrirtæki.
Hafa þessar kröfur farið vaxandi eftir því sem stærri
byrðar hafa verið lagðar á bæjarfélögin. Þó keyröi
fyrst um þverbak í þessu efni á árinu 1941—42. Þjóð-
stjórnin, sem þá sat að völdum, setti allmikla lög-
gjöf um skattheimtu af svokölluðum stríðsgróða. Var
þá litið svo á, að félagsmannaskipti í kaupfélögum
gætu fallið undir stríðsgróðaákvæðið. Með þessari
lagabreytingu var algerlega kippt fótum undan þeirri
réttarvernd, sem samvinnufélögunum var veitt 1921.
Af hálfu ríkisstjórnarinnar virðast tveir af ráðherr-
unum, Ólafur Thors og Eysteinn Jónsson, aðallega
hafa tekið þátt í þessu samkomulagi. Gekk það síðan
umræðu- og athugasemdalítið gegn um báðar deildir
Alþingis.
Aðstaða Eimskipafélags íslands breyttist ekki við
þessa skattalagabreytingu. Það hélt óskertri skatta-
undanþágu sinni. Um þessar mundir hafði það í sinni
þjónustu leiguskip frá stjórn Bandaríkjanna. Félagið
tapaði yfirleitt á sínum eigin skipum, sem voru lítil
og háð íslenzkri dýrtíð. Hins vegar græddi félagið
stórvægilega á erlendu skipunum, því að útgerðar-
kostnaður þeirra miðaðist við dýrtíð Bandaríkjanna,
sem var miklu minni en á íslandi. Varð þessi óvenju-
legi og óvænti gróði um 25 millj. króna. Ef skatta-
lögin frá 1941—1942 hefðu náð til Eimskipafélagsins á
þessum árum, myndi gróðinn svo að segja allur hafa
runnið í sköttum til bæjarsjóðs og ríkissjóðs.
Samvinnufélögin höfðu á þessum árum geysimikla
veltu, því að þau fluttu til landsins meira en helming
allra þeirrar matvöru, sem notuð var í landinu. En
þau söfnuðu tiltölulega litlum sjóðum, af því að skatt-
stiginn var afarerfiður, einkum fyrir stóru félögin og
Sambandið. Varð niðurstaðan þess vegna sú, að
Sambandið endurgreiddi sem allra mestan tekjuaf-
gang til kaupfélaganna, en félögin til einstaklinga,
sem voru félagsmenn. Þrátt fyrir þessa útborgun, varð
Kaupfélag Eyfirðinga eitt árið að greiða nálega 300
þús. kr. í stríðsgróðaskatt af viðskiptum félagsmanna
og sum önnur stærri félögin um 100 þús. krónur.
Vegna sérstöðu sinnar gat Eimskipafélagið búið sig
undir að leysa af hendi erfið verkefni þegar stríðinu
lauk, án þess að taka mjög mikið fé að láni. Kaupfé-
lögin höfðu hins vegar borgað í skatta og endurgreitt
til félagsmanna fjárhæðir, sem hefðu átt að standa
sem framfarasjóðir í félögunum og Sambandinu, þeg-
ar nýjar framkvæmdir gátu hafizt eftir að stríðinu
lauk.
Þegar það vitnaðist, að Eimskipafélagið hefði safn-
að í framkvæmdasjóð um 25 milljónum króna, sló ó-
hug á marga landsmenn. Gróðinn var óvenjulegur hér
á landi, og í fyrstu lá við, að menn yrðu hræddir við
þessar mörgu milljónir og fengju samvizkubit af því,
258