Samvinnan - 01.11.1946, Page 44

SAMVINNAN
9. HEFTI
eiga öll verk þeirra, sem hrifa mest hugann. Á þenn-
an hátt verða hinar litlu vasaútgáfur til að auka
sölu á heildarútgáfum bóksalanna, og er þá vel unn-
ið svo sem vera ber. Á einum mannsaldri verður þjóð-
in með þessum hætti búin að fá í flest íslenzk heim-
ili úrval úr bókmenntum síðustu alda og öll merkustu
fornritin. Mun þá sannast, að þjóðleg menning í land-
inu hefur fengið ómetanlegan stuðning með þessum
útgáfum.
Dr. Þorkell Jóhannesson vakti fyrstur manna máls
á því í stjórn Þjóðvinafélagsins, að hafizt yrði handa
með útgáfu mikillar íslandssögu. Var þessu máli vel
tekið og valdir í útgáfustjórn Árni Pálsson prófessor,
Barði Guðmundsson þjóðskjalavörður og dr. Þorkell
Jóhannesson. Gerðu þeir áætlun um skipulag verks-
ins. Skyldi það vera í 10 bindum og ná frá upphafi
íslandsbyggðar til 1918. Hafa nú þegar komið út þrjú
bindi, saga 16., 17. og nokkuð af 18. öldinni. Hafa þeir
dr. Páll E. Ólafsson og próf. Þorkell Jóhannesson lokið
því af verkinu, sem út er komið, og eiga skilið fyrir
það miklar þakkir. Að öðru leyti er þannig gengið frá
undirbúningi verksins, að Barði Guðmundsson ritar
um þjóðveldistimabilið fram að 1200, Árni Pálsson um
næstu þrjár aldir, fram að siðabót, Þorkell Jóhannes-
son um lok 18. aldar og fram að 1830. Þá tekur við
höfundur þessarar ritgerðar frá 1830—1874. Einar
Arnórsson ritar um landshöfðingjatímabilið frá 1874
—1903, en Magnús Jónsson prófessor um fyrsta kafla
innlendrar ráðherrastjórnar, 1904—1918. Nokkur
gagnrýni hefur komið fram á því, að ekki kæmi út
eitt bindi íslandssögunnar ár hvert. Þar til er því að
svara, að úr því að þjóðin hefur beðið í rúmlega 1000
ár, án þess að eiga heildarverk um sögu sína, mun
hún væntanlega sætta sig við það, að þeir menn, sem
reyna að leysa af hendi þetta vanrækta verk, í tóm-
stundavinnu, fái til þess nauðsynleg tækifæri. Aðal-
atriði málsins er það, að þjóðin fær nú á næstu ár-
in sögu sína skráða í heild og mátti það ekki síðar
vera. Síðan verður slíkt verk endurskoðað og end-
ursamið af annarri kynslóð. En grundvöllurinn hefur
nú þegar verið lagður, og verður síðan á honum
byggt varanlegt, en þó breytilegt verk.
Pálmi Hannesson og Valtýr Stefánsson eru höf-
undar þeirrar tillögu, að þjóðarútgáfan láti rita mikla
íslandslýsingu. Er nú hafinn í því máli mikill undir-
búningur og samningar gerðir við flesta helztu nátt-
úrufræðinga landsins að rita kafla af því verki.
Steindór Steindórsson menntaskólakennari á Akur-
eyri er ritstjóri þess verks. Er svo til ætlazt, að þar
verði safnað saman niðurstöðum allra fræðilegra
rannsókna um landið og eðli þess. Mun útgáfu þessa
vers hefjast innan skamms.
Síðustu árin, sem ég átti sæti í menntamálaráði,
vann ég að því, að þjóðarútgáfan kæmi á prent
Hómersþýðingu Sveinbjarnar Egilssonar. Hefur þýðing'
Sveinbjarnar lengi verið dáð hér á landi, enda er hún
um málsnilld og listrænt ágæti hliðstæð verkum Jón-
asar Hallgrímssonar, enda undirstaða þeirrar mál-
fegrunar, sem íslendingar hafa unnið að með starfi
margra kynslöða. Einn hinn kunnasti málfræðingur,
sem nú er uppi í Evrópu, prófessor Craigie í Oxford
hefur komizt svo að orði, að Hómers-þýðing Svein-
bjarnar Egilssonar væri fullkomnust af öllum sams
konar þýðingum á Norðurálfumálum. En þessi
merkilega uppspretta fullkominnar meðferðar is-
lenzkrar tungu hefur aldrei náð nema til lítils hluta
þjóðarinnar. Nú verður úr þessu bætt, ef til vill á
þessu ári. Tveir helztu grískufræðingar landsins, dr.
Jón Gíslason og Kristinn Ármannsson menntaskóla-
kennari, standa fyrir útgáfunni. Láta þeir fylgja rit-
gerð um grískar fornbókmenntir og afrek Sveinbjarn-
ar Egilssonar í þágu íslenzkrar málkynngi. Svo er til
ætlazt, að útgáfa fornbókmenntanna, Hómers-þýðing-
ar Sveinbjarnar Egilssonar og úrvalsrita stórskálda
landsins frá síðari öldum, myndi samfellt kerfi til
eflingar þjóðlegri menningu, einkum um meðferð
móðurmálsins. Síðan koma heildarverk um sögu
landsins og landið sjálft. Þrjú af þessum verkum,
íslandssagan, íslandslýsingin og Hómers-þýðingin,
verða að vísu ekki félagsbækur, en þær verða seldar
með svo sanngjörnu verði, að þær eiga að geta náð
til mikils hluta þjóðarinnar. Menntamálaráð og Þjóð-
vinafélagið geta af skiljanlegum ástæðum ekki látið
mörg stórverk koma fyrir hið lága árgjald. En þar
sem fjárhagurinn leyfir ekki útgáfu mikilla ritverka,
er freistað að koma þessu á framfæri með víðtæku
áskriftarfyrirkomulagi.
Menntamálaráð og stjórn Þjóðvinafélagsins hafa
talið sjálfsagt að breyta ekki Almanaki Þjóðvinafé-
lagsins eða Andvara á nokkurn þann veg, sem kalla
mætti ræktarleysi við þá ágætu menn, sem stofn-
uðu Þjóðvinafélagið og hafa gert útgáfu þessara bóka
að merkilegum þætti í þjóðlegri menningu. Komið
hefur til orða að breyta Andvara á þann veg að halda
að vísu öllu hinu forna formi, en láta þetta tímarit
koma út 3—4 sinnum á ári. Ætti þá að koma þar
fræðandi og vekjandi ritgerðir um stórmál þjóðarinn-
ar og ljóð og sögur eftir skáld hvers tíma Jón
Sigurðsson birti að öllum jafnaði nokkuð af ljóðum í
Nýjum félagsritum, en Andvari er áframhald félags-
ritanna. Með þessum hætti gæti Andvari orðið sam-
eiginlegt tímarit allra þjóðlegra íslendinga, án til-
lits til mismunandi skoðana um önnur málefni.
Útgáfa menntamálaráðs og Þjóðvinafélagsins hefur
276