Samvinnan - 01.08.1969, Blaðsíða 25

bæði með leiðinlegum kennslu-
bókum og leiðinlegum kennslu-
aðferðum. Fjögur ár eru að vísu
stuttur tími, en þetta eru erfið
ár í lífi margra, einkum stúlkna.
Má ekki sleppa landsprófinu
alveg, a. m. k. í þeirri mynd að
það loki leiðum unglinga á
gelgjuskeiði til framhaldsnáms,
sem þeir geta fengið áhuga á og
getu til síðar meir, þegar meira
andlegt jafnvægi hefur skapazt?
Sú hugmynd hefur stungið upp
kollinum víða, að stúlkum hæfi
annars konar námsefni en strák-
um. Alla vega þurfa þær meiri
uppörvun og hvatningu á þess-
um breytingarárum, til þess að
missa ekki sjónar af markinu og
glata ekki trúnni á tilgang
menntunar.
Það er með öllu óljóst, hvað
vakir fyrir skólayfirvöldum með
gagnfræðaprófi. Það gildir að
vísu sem inntökupróf í iðnskóla
og aðra fagskóla, en eitt sér er
það harla lítils virði. Sé það
miðað við atvinnumöguleika, þá
gefur það aðeins réttindi til ein-
földustu starfa. Nemendur hafa
lágmarkskunnáttu í þremur
tungumálum, og er þá meðtalið
móðurmálið. Er vélritun ekki
eina hagnýta starfsþjálfunin,
sem þeir hafa fengið?
Hvort sem stúlka hættir námi
16 ára af leiðindum eða hæfi-
leikaleysi, þá er eðlilegt að
álykta sem svo, að hún ætli sér
að krækja í fyrirvinnu hið fyrsta
að gömlum og góðum sið og
varpa öllum veraldlegum áhyggj-
um á hans breiðu herðar. Hún
fær sér vinnu á meðan hún bíð-
ur, sama hvað það er, bara ef
það er hreinlegt og þægilegt
starf. Hún „gallar“ sig upp, sæk-
ir skemmtistaði, og strákar eru
hennar alfa og omega.
En úr því að hjónabandið vak-
ir fyrir flestöllum stúlkum, hvers
vegna þá ekki að nota þessi
fjögur ár til þess að búa þær
undir ævistarfið? Þó ekki væri
nema tvö ár? Gera þær að betri
mæðrum, nýtari þegnum. Þar er
ekki átt við dagleg störf hús-
móðurinnar — þau hefur tækn-
in tekið í sínar hendur. Heldur
að vekja áhuga þeirra á lífinu
umhverfis sig, auka með þeim
ábyrgðartilfinningu gagnvart
þjóðfélaginu. Kenna þeim að
beita dómgreind sinni, kenna
þeim að vega og meta sjálfstætt,
kenna þeim að lesa bókmenntir
sér til ánægju og þroska. Góðar
bókmenntir eru leiðin til skiln-
ings og umburðarlyndis gagn-
vart umhverfinu.
Það er heldur dapurlegt til
þess að hugsa, að auknar tóm-
stundir virðast ekki hafa leitt til
aukinna andlegra afkasta. Þvert
á móti: einskis verð blöð og
tímarit bía út hvert heimili; sjón-
varpið treður sér inn í einkalíf
manna og gubbar úr sér misgóðu
fóðri, sem aðeins skilur eftir
tómarúm í sálinni. Eingöngu góð
menntun gerir mönnum kleift að
velja og hafna, varðveita per-
sónueinkenni sín í þessari fa-
brikasjón nútímans. Flestar
stúlkur, hvort sem þær taka
gagnfræðapróf eða önnur próf,
eru tilvonandi mæður og uppal-
endur nýrra kynslóða. Menntun
þeirra er því „bezta fjárfesting-
in“ — svo notuð sé spánnýjasta
glósa stjórnmálamannanna.
En hvað verður nú um hinar,
sem af einhverjum misgáningi
örlaganna fá að fljóta með inn í
himnaríki og verða stúdentar?
Það þykir sumum fínt að krækja
í stúdentshúfu, en í raun og sann-
leik er maður litlu betur settur
með hana á kollinum en gagn-
fræðaprófið í vasanum. Stúdents-
prófið í sjálfu sér er einskis virði
sem hagnýt menntun gagnvart
atvinnurekendum. Hins vegar er
stúdentsaldur svo hár hér á
landi, að það er hrein undan-
tekning, ef hjónaband kemur
ekki í veg fyrir frekari mennt-
un.
í fyrra lét Efnahagsstofnunin
gera könnun á fjölda stúdenta
í landinu, námsferli þeirra og
námsárangri. Eru niðurstöðurn-
ar nokkuð forvitnilegar og segja
margt um ríkjandi afstöðu
kvenna siðferðilega og félagslega.
Heildartala stúdenta í landinu
þá á aldrinum 30 til 69 ára
(starfsaldur) var 3647. Þar af
voru 841 kona, sem sannar end-
anlega mismunandi afstöðu kynj-
anna til menntunar. Og ekki tek-
ur betra við: aðeins 176 (20,93%)
af þessum 841 konu höfðu lokið
háskólaprófi. í tölum frá Efna-
hagsstofnuninni kemur að vísu
fram, að meiri hluti kvenstúd-
enta innritast til háskólanáms og
þá flestar í heimspekideild, en
fráfallið (drop-out) er gífurlegt.
Nokkuð stór hópur nær þó að
taka áfangapróf, sem sýnir við-
leitni.
Könnun Efnahagsstofnunarinn-
ar nær að vísu ekki yfir nema
tvo árganga 1953 og 1958, og gef-
ur því ekki neinar endanlegar
niðurstöður. En þó má gera sér
nokkrar hugmyndir um ástandið.
Stúdentar árið 1953 voru 212,
þar af 61 kona. 45 þeirra skráðu
sig til háskólanáms, 6 luku prófi
(13%), 16 (36%) tóku áfanga-
próf. Stúdentar árið 1958 voru
199, þar af 60 konur. 45 þeirra
skráðu sig til háskólanáms, 9
(20%) luku prófi. 36% tóku
áfangapróf.
Konur innan við þrítugt með
háskólapróf eru orðnar 64 í allt
og sýnir það vaxandi áhuga, og
ber að fagna því. BA, cand. mag.
og mag. art. eru venjulegustu
gráðurnar; þar næst koma lyfja-
fræði, læknisfræði og tannlækn-
ingar. Hins vegar hefur engin
lagt fyrir sig stjörnufræði, eðlis-
eða efnafræði og heldur ekki
dýrafræði né tölfræði.
Til þess að ganga skólakerfið
á enda, til þess að yfirstíga allar
hindranir og forðast freistingar
á leið sinni þarf konan að vera
eitilhörð og einbeitt. Það er til
dæmis ákaflega freistandi að
fleygja frá sér hundleiðinlegum
skólabókum og láta fara vel um
sig undir verndarvæng karl-
mannsins. Hvers virði er mennt-
un hjá fullkominni ást? Hvers
virði er vel launað starf hjá ör-
látum eiginmanni? Hvers vegna
reyna að vera sjálfstæð? — Það
er svo miklu þægilegra og auð-
veldara að ganga í fótspor mæðra
vorra og gerast auðmjúk og und-
anlát eiginkona. Já, það þarf
nefnilega bein í nefinu til að
komast fram hjá svona tálbeit-
um og missa aldrei sjónar á
markinu. Og þær fáu, sem ná
markinu, eru miklu aðdáunar-
verðari en nokkur karlmaður.
Ekki liggja neinar tölur fyrir
um það, hve margar giftar konur
vinna störf utan heimilis síns.
Víst má þó fullyrða, að það er
mikill fjöldi, og því fleiri sem
krónan verður minni, svo fram-
arlega sem einhver vinna er í
boði. En það er ekki bara pen-
ingaleysið, sem rekur giftar kon-
ur út í atvinnulífið; konan, sem
hefur horft á eftir börnum sín-
um út í lífið, flýr tómleikann á
heimili sínu; konan með smá-
börnin finnur frið á vinnustað.
Það er ekkert, sem kemur í veg
fyrir, að þær vinni úti, nema þá
börnin. Þeim er hvergi hægt að
koma fyrir. Einstæðar mæður
eru einu forréttindakonurnar að
þessu leyti hér í höfuðborginni
svo langt sem þau „forréttindi"
ná. Hins vegar er þeim rökum
gjarnan beitt, að konu með smá-
börn sé bezt að gæta þeirra
sjálf, ef hún vill komast hjá að
gera þau að afglöpum og utan-
garðsmönnum. Bæði í Noregi,
Danmörku og Þýzkalandi hafa
verið gerðar kannanir í því skyni
að reyna sannleiksgildi þessara
staðhæfinga. Niðurstaða þeirra
var sú, að engu máli skiptir,
hvort móðirin er heimavið eða
fjarverandi á daginn, aðeins ef
hún er í fullkomnu, andlegu jafn-
vægi. Það skiptir sem sagt mestu
í sambandi móður og barns, að
hún sé ánægð með hlutskipti sitt
og að barnið finni sig öruggt í
návist hennar. Þetta er auðvit-
að eitthvað mismunandi eftir
aldri barnsins. Það er æskilegt,
að móðirin annist sjálf barnið
fyrstu mánuðina, fyrst og fremst
til þess að gefa því brjóst. Eftir
það skiptir fjarvera hennar
minna máli, ef barnið veit, að
hún kemur alltaf aftur.
Konur verða ungar mæður, og
þær eru enn kornungar, þegar
börnin eru flogin, og þá stendur
ekkert í vegi fyrir því, að þær
snúi aftur út í atvinnulífið, ef
þær óska. En hvers vegna skyldu
þessar konur láta sér nægja að
skúra gólf í opinberum bygging-
um eða standa við afgreiðslu-
borð og pakka inn vörum? Ef til
vill sjá þær nú eftir að hafa
ekki notfært sér tækifærin með-
an þær gátu; nú brestur þær
kjark til að setjast á skólabekk
á ný með unglingum. Sannleik-
urinn er afstæður; þær fundu
hann ekki í skólanum áður, en
nú mundu þær kannski finna
hann? Ekki ættu þær að óttast
erfið aðlögunarvandamál þótt
þær settust aftur á skólabekk;
þrátt fyrir tuttugu, þrjátíu ára
fjarveru munu þær brátt komast
að raun um, að skólinn er sam-
ur og forðum. Hann hefur staðið
af sér umhleypingar breyting-
anna af aðdáanlegri staðfestu,
eins og gamall vonbiðill, sem
aldrei hættir að bíða.
Spurningarnar bíða svars: Hef-
ur okkar fámenna þjóð efni á
að halda fast að helmingi þegna
sinna, á starfsaldri, sem kaup-
lausri (og þar með „ópródukt-
ífri“) þjónustustétt? Er ekki,
a. m. k. á tyllidögum, farið fögr-
um orðum um uppeldishlutverk
kennarans (og reyndar móður-
innar líka)? Hefur þjóðin efni á
því, þegar til lengdar lætur, að
búa ekki þessa aðila betur undir
að rækja sitt þjóðþrifastarf? Vill
þjóðfélagið eitthvað á sig leggja
til að laða fram og virkja starfs-
orku og hæfileika hinnar „ósýni-
legu stéttar”? Hvað hugsa yfir-
völd skólamála, atvinnumála? Og
burtséð frá því, hvort eða hvað
þau eru að hugsa: Hvaða áhrif
hefur „pillan", þegar fram í sæk-
ir, á stöðu konunnar: á hjóna-
bandið sem hina félagslegu
frumeiningu þjóðfélagsins, á
fjölskyldustærðina, störf konunn-
ar utan heimilis og — á hina
hefðbundnu siðferðisskoðun þjóð-
félagsins? Framsýn stjórnvö.U
væru þegar farin að velta fyrir
sér slíkum spurningum og leita
svara. Loks væri kannski ekki
goðgá að spyrja: Hvað vilja kon-
urnar sjálfar? Vilja þær leitast
við að hafa áhrif á, hvernig of-
angreindum spurningum verður
svarað af þjóðfélagsins hálfu?
Eða kveður enn við sama við-
kvæðið: „Æ, hvað kemur mér
þetta við?“
Bryndís Schram.
25