Samvinnan - 01.08.1969, Blaðsíða 57

er nú varð í tízku hjá ríkisstjórninni og
borgaraflokkunum, sem á þessu skeiði
földu stríðsmarkmiðin á bak við kröfur
um öryggi og tryggingu landamæranna.
Fyrstu vikur stríðsins, er þýzki herinn
sótti óðfluga um Frakkland og ekkert
virtist líklegra en að París félli í hendur
honum innan stundar, voru þýzkir
stj órnarherrar og háembættismenn önn-
um kafnir við að gera drög að stríðs-
stefnuskrá þýzka keisararíkisins. Sigur
á vesturvígstöðvunum virtist í augsýn, og
hinn 9. sept. 1914 skrifar Bethman Holl-
weg kanslari athuganir um friðargerð og
friðarkosti Þýzkalands. Æðsti stjórnar-
herra ríkisins, að fráskildum keisaran-
um; heldur hér á penna.
Kanslarinn telur það fyrst vera alls-
herjarmarkmið stríðsins að tryggja ör-
yggi Þýzka ríkisins í vestri og austri um
alla framtíð. Til þess að svo megi verða
þarf að veikla Frakkland svo, að það
fái aldrei risið upp sem stórveldi framar.
Rússlandi verði að bægja frá austur-
landamærum Þýzkalands svo langt sem
auðið er og brjóta drottnun þess yfir
lýðskyldum þjóðum, sem eru ekki af
rússneskum uppruna. Því næst ræðir
kanslarinn um það, hvernig skipa skuli
málum í þeim löndum, sem liggja vestur
af Þýzkalandi. Frakkland kemur þar
fyrst til álita: Heryfirvöldin verða að
ráða því, hvort krefjast eigi virkisborg-
arinnar Belfort og vesturhlíða Vogesa-
fjalla og strandlengjunnar frá Dunkirk
til Boulogne. En hvemig sem allt dank-
ast verða Þjóðverjar að krefjast náma-
héraðsins Briey, sem er nauðsynlegt
vegna málmþarfa þýzka iðnaðarins. Þá
verður að krefjast stríðsskaðabóta af
Frakklandi og skulu þær greiddar í á-
föngum. Svo háar skulu þær vera, að
Frakkar geti ekki eytt verulegu fé til
herbúnaðar í næstu 15—20 ár. í annan
stað verður að gera verzlunarsamning við
Frakkland í þá veru, að það sé efnahags-
lega háð Þýzkalandi, tryggi þýzkum
varningi markað á Frakklandi og fái
bægt Bretum frá verzlun þar. Með samn-
ingi þessum skal tryggja Þjóðverjum
fjárhagslegt og atvinnulegt athafna-
frelsi í Frakklandi á þann veg, að þýzk
fyrirtæki njóti þar sömu réttinda og
frönsk.
Um Belgíu segir kanslarinn að borg-
irnar Liége og Verviers skuli innlimaðar
Prússlandi. Til álita kemur að innlima
einnig Antwerpen. Ef Belgía skyldi á
annað borð halda áfram að vera til sem
sérstakt ríki, þá verður allavegana að
gera hana að lýðríki. Belgía verður að
leyfa Þjóðverjum að hersetja allar hern-
aðarlega mikilvægar hafnir, framselja
þeim strandlengju sína til hernaðar-
þarfa og verður efnahagslega að gerast
þýzkt hérað. Ef þetta yrði úrræðið, má
án allrar hættu taka hið franska Flan-
dern ásamt borgunum Calais, Dunkirk
og Boulogne, þar sem flestir íbúanna eru
flæmskir, og innlima Belgíu.
Furstadæmið Lúxemborg skal verða
þýzkt sambandsríki og fá að landauka
ræmu af Belgíu og ef til vill skika af
Longwy. Athuga skal með hverjum hætti
Holland geti tengzt nánar Þýzka keisara-
ríkinu. Ekki er talið ráðlegt að beita það
hernaðarlegri þvingun; sjálfstæði sínu
má það halda út á við, en verða háð
Þjóðverjum inn á við.
Þegar Bethman Hollweg var búinn að
ráðstafa ríkjum og landamærum á vest-
urslóðum, beinir hann athyglinni að því,
sem hann kallar Miðevrópu: Við verð-
um, segir hann, að skapa efnahagslegt
bandalag Miðevrópu með sameiginlegum
tollasamningum, og skal það taka til
Frakklands, Belgíu, Hollands, Danmerk-
ur, Austurríkis, Ungverjalands, Póllands,
og ef til vill ítalíu, Noregs og Svíþjóðar.
Þetta bandalag mun ekki hafa yfir sér
sameiginlegt stjórnlagabundið æðsta
vald, og formlega munu allir aðilar vera
jafnir, en í reynd mun það lúta þýzkri
forustu, og verður að grundvalla þar
efnahagslega drottnun Þýzkalands yfir
Miðevrópu.
Að lokum drepur kanslarinn á nýlendu-
málin: Þar sé fyrsta markmiðið að
skapa samfellt nýlenduríki í Miðafríku,
en þetta mál verði að athuga nánar síð-
ar sem og önnur markmið, sem stefna
skuli að varðandi Rússland.
Skjal það, sem nú hefur verið rakið
hér, kom ekki í leitirnar fyrr en fyrir
rúmum áratug, er Fritz Fischer, sagn-
fræðingur og prófessor í Hamborg, hag-
nýtti það fyrstur manna í ritgerð, sem
hann birti 1959 í höfuðtímariti þýzkrar
sagnfræði, Historische Zeitschrift, þar
sem hann fjallaði um stríðsmarkmið
Þjóðverja 1914—18. Tveimur árum siðar
kom út hið mikla rit hans: Griff nach
der Weltmacht — Sóknin til heimsveldis.
Sú bók vakti geysilega athygli, andmæli
og deilur, en hefur orðið stefnumark-
andi í sagnfræði Þýzkalands á síðustu
árum.
Septemberstefnuskrá Bethmans Holl-
wegs virðist kannski í fljótu bragði bera
vitni stórmennskuölæði Þjóðverjans, er
bamn eygir úrshtasigur á næsta leiti.
Markmiðin eru sannarlega ekki lágkúru-
leg: að leggja að velli tvö gróin stórveldi
Evrópu og svipta hið þriðja öllum áhrif-
um á meginlandinu: að stefna að þessu,
ekki sem stundarsigri, heldur búa svo
um hnútana að þessi skipan haldist um
aldur og ævi. í framkvæmd hefði þetta
orðið mesta bylting í pólitísku og efna-
hagslegu valdajafnvægi í allri sögu álf-
unnar. Og þó ber þess að gæta, að
stefnuskrá ríkiskanslarans gætti nokk-
urs hófs þegar borin er saman við kröfur
annarra voldugra aðila í Þýzkalandi,
sem um þessar mundir túlkuðu stefnu-
mið þess að fengnum sigri. Meðal þess-
ara aðila var Alþýzka sambandið —
Alldeutscher Verband — sem átti einn
mesban þátt í að kynna þýzk stxíðsimark-
mið meðal almennings. Það var stofnað
árið 1894, og um margra ára bil stjórnaði
því Class jústízráð, sem í árúðri sinium
og vinnubrögðum minnir mjög á þýzka
nazismann. Á stríðsárunum færðist Al-
þýzka sambandið allt í aukana, og i
byrjun septembermánaðar 1914 birti
Class undir nafni Greinargerð um stríðs-
markmið Þýzkalands. Þar segir, að það
sé ófrávíkjanleg og skilyrðislaus krafa,
að Miðevrópa, þar með talin þau land-
svæði sem Þýzka keisararíkið og Austur-
ríki-Ungverjaland hljóti að sigurlaun-
um, myndi eina sameinaða efnahagslega
heild. Niðurlönd og Sviss, Norðurlöndin
þrjú og Finnland, ítalía, Rúmienía og
Búlgaría muni laðast að þessum kjarna
smámsaman og fyrir eðlislæga nauðsyn,
án þess að til þurfi að bera nokkra
þvingun af hálfu kjarnaríkjanna. Ef
bætt er við hjálendum og nýlendum
þessara rikja mun upp úr þessu spretta
geysimikil efnahagsleg samsteypa, sem
fær haldið hlut sínum í atvinnulegum
og pólitískum efnum gegn hverjum sem
er í heiminum.
Hér ber raunar ekki mikið á milli í
kröfum ríkiskanslarans og jústizráðsins.
Það var frekar, að leiðir skildi með þeim,
þegar ræða var um innlimun einstakra
héraða og borga: Class krafðist innlim-
unar á strandlengju Frakklands við
Ermarsund allt suður að Sommefljóti,
þegar ríkiskanslarinn lét sér nægja
Boulogne. En þegar Alþýzka sambandið
heimtaði, að Frakkar framseldu flota-
höfnina Toulon í hendur Þjóðverjum og
Pétursborg yrði innlimuð Þýzkalandi, þá
stakk Bethman Hollweg við fótum.
í septemberstefnuskrá ríkiskanslarans
er „Miðevrópu“-hugmyndin sá meginás,
er allt veltur á: hún er grundvöllur að
efnahagslegu veldi Þýzkalands, er hefur
náð forræði á meginlandinu frá mærum
Rússlands til Ermarsunds og Atlants-
hafs. Hugmyndin er ekki sprottin upp í
höfði Bethmans Hollwegs kanslara né
annarra þýzkra stjórnmálamanna, heldur
meðal iðjuhölda og bankastjóra Þýzka-
lands. Á árunum fyrir stríð voru samtök
Vilhjálmur
keisari
Bismarck
Bethman
Hollweg
Ludendor/f
57