Samvinnan - 01.08.1969, Blaðsíða 28

Margrét Margeirsdóttir:
Einstæðar mæður
Kona verður ekkja með 4 börn
innan 16 ára aldurs. Tvíburar 15
ára eru elztir, yngri börnin eru
13 og 12 ára. Tekjur heimilis-
föður eru horfnar með honum,
en í stað þeirra kemur barnalíf-
eyrir, sem nemur samtals kr.
75.504,00. Fjölskyldubætur eru
nú ekki felldar niður við dauða
föðurins, en þær eru samtals kr.
17.424,00 og mæðralaunin eru kr.
40.992,00. Strax á næsta ári, þeg-
ar tvíburarnir verða 16 ára,
lækka mæðralaun um helming
og fjölskyldubætur og barnalíf-
eyrir tvíburanna fellur niður.
Tekjurnar verða nú kr. 37.752,00
barnalífeyrir, kr. 8.712,00 fjöl-
skyldubætur og kr. 20.496,00
mæðralaun, eða samtals yfir árið
kr. 66.960,00 eða kr. 5.580,00 á
mánuði. Bótalækkunin við 16
ára aldur tvíburanna er ekki
aðeins helmingslækkun tekna
heimilisins, heldur fylgir tals-
verð útgjaldaaukning: Unglingar
16 ára verða að greiða bæði
almannatryggingagjald og sjúkra-
samlagsgjald.
í tvö ár eru þetta vissir pen-
ingar fyrir heimilið. Hvað ekkj-
an og börnin geta unnið sér inn,
er undir hælinn lagt. Konur og
unglingar eru ekki síður fórnar-
lömb atvinnuleysis en karlmenn.
Þegar næstyngsta barnið verður
16 ára, fer á sama veg: Fjöl-
skyldubætur og barnalífeyrir
fellur niður, og mæðralaunin
lækka nú ekki um helming, eins
og síðast, heldur falla þau niður
í kr. 3.780,00. Löggjafinn virðist
ekki hafa gert sér grein fyrir
því, að mæðralaun með einu
barni eru í mörgum tilfellum
vegna yngsta barns ekkju eða
fráskilinnar konu, sem einnig er
með eldri börn á skólaaldri.
Vissu tekjurnar, bæturnar frá
almannatryggingunum, eru nú
aðeins kr. 27.012,00 á ári.
Næsta ár, þegar yngsta barnið
verður 16 ára, á ekkjan ekki leng-
ur erindi upp í Tryggingastofn-
un ríkisins, en hún hefur áfram
fimm manna heimili, því börnin
eru 16 ára, 17 ára og tvíburarnir
eru 19 ára. (Sumir fullyrða, að
öll börn eigi jafngreiðan aðgang
að framhaldsmenntun. Ætli hlut-
föllin hafi breytzt mikið frá því
sem áður var?)
Ógift móðir með eitt barn á
á sama hátt vísar rúmar 2 þús-
und krónur á mánuði. Hversu
skammt föðurmeðlagið (= barna-
lífeyrir) og fjölskyldubætur ná
upp í uppeldis- og framfærslu-
kostnað barnsins, má sjá í grein
Margrétar Margeirsdóttur.
Fullgilding mannréttinda-
sáttmálanna
Sáttmálinn um efnahagsleg, fé-
lagsleg og menningarleg réttindi
leggur m. a. ríka áherzlu á vernd
fjölskyldunnar, frumeiningar
þjóðfélagsins. Vernd barna og
mæðra er tekin alveg sérstak-
lega fram, t. d. að börn og ungl-
ingar verði verndaðir gegn of-
þjökun og hættulegri vinnu, og
að mæður fái fæðingarorlof fyrir
og eftir barnsburð með launum
eða hæfilegum almannatrygging-
um. Hér eiga aðeins konur í
þjónustu ríkisins lagalegan rétt
á fæðingarorlofi.
Sáttmálarnir báðir leggja að-
ildarríkjunum miklar skyldur á
herðar. Það eru að vísu sjálf-
sagðar skyldur, en það hefur
verið látið undir höfuð leggjast
að uppfylla þær. Vilji hefur ekki
verið fyrir hendi, og þar sem
vilji er ekki, er heldur ekki geta.
Það er skylda hvers þjóðfélags
að veita öllum þegnum sínum,
konum sem körlum, alla nauð-
synlega og mögulega vernd,
jafnstöðu í þjóðfélaginu og önn-
ur almenn mannréttindi.
Það er vissulega mál til komið
að hugleiða, hvaða ráðstafanir
gera þurfi hér á landi, svo að
fullgilda megi sáttmálana tvo,
sem undirritaðir voru í íslands
nafni á mannréttindaárinu 1968.
Anna Sigurðardóttir.
Þegar rita skal stutta grein
um einstæðar mæður, munu ugg-
laust vera skiptar skoðanir um
hvað beri að leggja mesta áherzlu
á. Málefni og vandamál ein-
stæðra mæðra eru svo margþætt
frá félagslegu og uppeldislegu
sjónarmiði, að þeim verða ekki
á neinn hátt gerð full skil í
stuttu máli. Tilgangurinn hér er
fyrst og fremst sá að vekja at-
hygli á örfáum atriðum, sem
snerta þessi mál, ef slíkt mætti
verða til þess að varpa örlitlu
ljósi á samfélagslegt vandamál,
sem varðar okkur öll.
Hugtakið einstæðar mæður er
venjulega notað um konur, sem
ekki njóta fyrirvinnu maka eða
sambýlismanns, en verða sjálfar
að sjá fyrir sér og börrVim sín-
um. Hér getur verið um að ræða
fráskildar konur, ekkjur eða
ógiftar mæður.
í eftirfarandi línum verður
einkum fjallað um síðastnefnda
hópinn, ógiftar mæður, og í því
sambandi byggt á könnun, sem
nýlega var gerð á vegum Félags-
málaráðs Reykjavíkurborgar á
félagslegum aðstæðum ógiftra
barnshafandi kvenna í Reykja-
vík. Könnunin fór fram í
Mæðradeild Heilsuverndarstöðv-
ar Reykjavíkur og fengust upp-
lýsingar um 200 ógiftar konur,
sem á að vera nægilegt úrtak til
að gefa allgóða mynd af ástandi
þessara mála. Þessi hópur er að-
eins lítið brot af öllum einstæð-
um mæðrum í Reykjavík, eins og
gefur að skilja. En ástæðan fyrir
því, að spjall mitt mun einkum
miðast við þennan sérstaka hóp,
er sú, að hér er hægt að styðjast
við staðreyndir, sem ekki fara
milli mála, í staðinn fyrir ágizk-
anir og vangaveltur, sem oft
enda í óraunhæfum fullyrðing-
um.
Áður en lengra er haldið, má
geta þess, að samkvæmt upplýs-
ingum frá Hagstofu fslands nú
nýverið voru í árslok 1968 alls
3844 mæður með börn á fram-
færi yngri en 16 ára, þar af voru
í Rvík. 2028 mæður. Hefur þessi
tala því hækkað frá því í árslok
1967. Þá voru í höfuðstaðnum
skráðar 1914 mæður með um
það bil þrjú þúsund börn á fram-
færi yngri en 16 ára. Eru þessar
síðustu tölur úr Hagtíðindum
(janúarhefti 1968). Ekki koma
fram í nefndu riti upplýsingar
um það, hvernig hlutfallsleg
skipting er milli ógiftra mæðra,
ekkna eða fráskilinna. Vart þarf
að taka fram, að engar heildarat-
huganir hafa verið gerðar varð-
andi félagslegar aðstæður þessa
hóps. Væri þess þó vissulega
þörf. En tölurnar tala sínu máli.
Ástæða er til að ætla, að þessi
tala fari ekki lækkandi, þar sem
vitað er, að hlutfallstala óskil-
getinna barna fer hækkandi hér
á landi. En nú munu um 30%
allra barna, sem fæðast, vera ó-
skilgetin. Enda þótt meiri hluti
þessara barna fæðist í svokall-
aðri trúlofunarfjölskyldu og
verði skilgetin við giftingu for-
eldranna, er hlutfallstala óskil-
getinna barna hærri hér en ann-
ars staðar á Norðurlöndum. í
Noregi var hliðstæð tala árið 1963
um 4%, en í Svíþjóð mun hún
vera um 15% og í Danmörku er
nú fjöldi óskilgetinna barna um
10% af öllum lifandi fæddum
börnum.
Hérlendis er eins og kunnugt
er mjög algengt, að ungt fólk
eignist börn meðan það er trú-
lofað, enda þótt sambúð hafi ekki
verið tekin upp. Mun það vera
tíðara hér en í nágrannalöndun-
um. Samkvæmt fyrrnefndri
könnun á Mæðradeild H.R. má
ætla, að 38,1% allra kvenna, sem
þangað koma, séu ógiftar. Af
þeim 200 konum, sem upplýsing-
ar fengust um, voru 63% trúlof-
aðar, en 37% höfðu lítið eða
ekkert samband við barnsföður.
Einungis 46 hinna trúlofuðu voru
í sambúð við barnsföður og með
eigið heimilishald, en hinar
bjuggu langflestar heima hjá
foreldrum eða öðrum ættingjum.
Enda þótt u. þ. b. % hlutar
kvennanna séu heitbundnar og
með áætlanir um að giftast og
stofna heimili, væri vissulega
ástæða til að gefa gaum að
ýmsum vandamálum, sem fylgja
í kjölfar barnsburðar fyrir stór-
an hóp þessara stúlkna. Oft eru
þær illa staddar, enda þótt vand-
kvæði þeirra séu ekki eins átak-
anleg og hinna, sem standa uppi
einar og án stuðnings. Verður
vikið að því síðar.
En lítum á nokkrar niðurstöð-
ur í viðbót við það, sem fram
hefur komið. Athyglisverðast er
að sjá, hvernig hópurinn skiptist
í aldursflokka. 21% hinna ógiftu
kvenna voru yngri en 18 ára, þ.
e. a. s. 15, 16 og 17 ára. En á
aldrinum 15—19 ára voru alls
Konur sem hafa hlotið
bókmenntaverðlaun Nóbels
Árið 1909: Selma Lagerlöf (1858—1940), sænskur skáldsagnahöf.
— 1926: Grazia Deledda (1875—1936), ítalskur skáldsagnahöf.
— 1928: Sigrid Undset (1882—1949), norskur skáldsagnahöfundur.
— 1938: Pearl S. Buck (f. 1892), bandarískur skáldsagnahöfundur.
— 1945: Gabriela Mistral (1889—1957), Ijóðskáld í Chile.
— 1966: Nelly Sachs (f. 1891), Ijóðskáld af gyðingaættum, búsett
í Svíþjóð, skrifar á þýzku.
28