Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 19

Freyr Þórarinsson:
Unga fólkið
og uppeldið
Come fathers and mothers
Througout the land
And don’t criticize
What you can’t understand
Your sons and your daughters
Are beyond your command
Your old road is
Rapidly aging
So get out of the new one
If you can’t lend your hand
For the times they are a-changing.
Bob Dylan
Nú sem oft fyrr þykir mörgu
eldra fólki sem jafnaldrarnir hafi
brugðizt hlutverki sínu gagnvart
vaxandi kynslóð hvað snertir
þjóðfélagslegt uppeldi, enda sé
hún nú illa villt vegar. Og Toyn-
bee skrifar hugvekjur um hnign-
andi dyggðir miðstéttar brezka
heimsveldisins og bætir við að í
„ölduróti eftirstríðsáranna" hafi
vaxið upp stefnulaus græðgis-
kynslóð sem aldrei geti erft heim-
inn svo mynd verði á. Hverju
sætir?
Þjóðfélagslegt uppeldi hefur
þann tilgang að innræta ein-
staklingnum einhverjar grund-
vallarforsendur, alhæfðar að
mestu leyti, sem hann síðan
ómeðvitað byggir á „aðferðir“
eða formúlur til að taka afstöðu
til fyrirbæra með, og til að leysa
með þau verkefni sem við er að
glíma. Þá er ljóst að þær for-
sendur sem uppeldi einstaklings-
ins kennir honum að ganga út frá
einkenna skoðanir hans og af-
marka úrlausnarmöguleikana
gagnvart sérhverju verkefni. Fé-
lagslega þenkjandi maður hlýtur
því að byggja á forsendum sem
veita úrlausnarmöguleika ó
helztu verkefnum samtímans.
Foreldrar eða þeirra staðgengl-
ar og þó einkum skólar og við-
líka skoðanamyndunarstofnanir
eru þeir aðilar sem annast upp-
eldi er byggist á erfðum forsend-
um, uppeldi handleiðslunnar.
Hins vegar er það uppeldi sem
hvílir á breiðari og oft ferskari
grunni fremur í höndum hvers
einstaklings og jafnaldra hans.
Af þessu leiðir að á tímaskeið-
um svæðis þegar eliment um-
hverfisins breytast lítið eða ekki
og vandamálin eru þess vegna
nær hin sömu, verða áhrif upp-
eldis foreldra og einhverrar
myndar af skóla ríkjandi, enda
byggð á hagnýtri reynslu. Ef hins
vegar örar breytingar eiga sér
stað eða stórfelldar, rýrnar eðli-
lega gildi þeirra forsendna sem
uppeldi handleiðslunnar leitast
við að innræta einstaklingum,
sumar verða úreltar þar sem þær
eru dregnar af útdauðum stað-
reyndum en aðrar eru gagnslitlar
því þær veita enga úrlausnar-
möguleika gagnvart nýjum verk-
efnum. Þá verður þáttur sjálfs-
uppeldis í hópi jafnaldra heilla-
vænlegastur til að skapa ein-
sýnilegt að ef íhuga skal hlut-
verk hinna ýmsu þátta þjóðfé-
lagslegs uppeldis verður fyrst að
athuga breytingar á umhverfis-
elimentum okkar síðustu tvo til
þrjá mannsaldra og hvort sömu
verkefnin eru enn efst á baugi
og gengnar kynslóðir hafa glímt
við. Hver eru helztu félagsleg og
stjórnarfarsleg vandamál okkar
daga, hverjar eru helztu sam-
göngu- og samskiptaaðferðir okk-
ar, og í tengslum við það, hver
er stærð og íbúafjöldi þeirra
svæða sem athygli okkar og
áhugi beinist að daglega, og
hvaða sameiginlegar hættur bein-
ast að okkur og íbúum þessara
„athyglissvæða" sem við og þeir
getum átt samstöðu um baráttu
gegn? Með öðrum orðum, lifum
stakling með möguleika á félags-
legri virkni. Einnig vex þá bæði
innbyrðis samhygð æskunnar,
hún finnur að jafnaldrarnir eru
í sömu aðstöðu, og andstaða
hennar gegn viðurkenndum upp-
alendum sakir þess hún skynjar
fánýti forsendna þeirra, og saman
brýzt þetta út í einhverri mynd
uppreisnar en afl hennar er eink-
um háð því, hversu stór og/eða
áríðandi hin nýju verkefni eru.
Rétt er, áður en lengra er hald-
ið, að gera sér grein fyrir því að
ákveðnar forsendur hafa þó hald-
ið velli gegnum síðustu aldir og
eiga sér enn dygga fylgjendur og
eru þess vegna ríkjandi þáttur í
skoðunum þeirra sem lítt hyggja
að hvort nýrra leiða sé þörf
þegar glímt er við áður óþekkt
verkefni. Þessar forsendur eru
þær sem runnar eru af ýmsum
rótum eignarréttar, svo sem lög-
um, gjaldmiðli og réttindum á
afrakstri af eign. Við þá sem á
þessum forsendum reisa skoðan-
ir og vinnubrögð er því ekki átt
hér, þegar talað er um félags-
lega hugsandi fólk, heldur þá
sem vilja samhæfa vinnubrögðin
verkefninu í stað þess að velja
verkefni hæfilegt vinnubrögðun-
um. En nóg um það.
Á ofanrituðum grundvelli er
við á tímum umhverfisbreytinga
eða er okkur lítil þörf á öðrum
úrlausnarmöguleikum en þeim
sem forsendur foreldra, afa og
langafa afmarka?
Það er erfitt að nefna félags-
leg og stjórnarfarsleg vandamál
sem flestir eru sammála um að
sé sá aðalvandi sem nútímanum
er á höndum, en þó er óhætt að
fullyrða að þjóðfélagslegar hrær-
ingar um allan heim síðustu ár
hafa leitt mjög skýrt í ljós þrjú
meginvandamál sem báðir eða
allir þrír valdapólarnir eiga við
að etja og geta ekki leyst að nú-
verandi hugarfari óbreyttu. Fyrst
er það, að öll stórveldi reka eðli
sínu samkvæmt útþenslupólitík,
ekki endilega með beinum land-
vinningum heldur og með öflun
áhrifasvæða. í öðru og þriðja
lagi veldur valdstjórnun á þjóð-
félagi því að upp rís skrifstofu-
bákn og þenst út unz enginn ræð-
ur lengur yfir skriffinnskukerf-
inu, það er ríki í ríkinu og
ósnertanlegt, og einnig því að
einstaklingnum eru gefnir mögu-
leikar á að firra sig ábyrgð gagn-
vart heildinni svo framarlega sem
hann heldur sig í þeim ramma
sem skriffinnskuvaldið setur hon-
um, og af því leiðir félagslegt
smnuleysi, versta óvin frjórrar
hugsunar.
Lítum þá á hvort mikilvægar
breytingar hafa orðið síðustu
mannsaldra á samgöngum og þar
með samskiptaaðferðum hér á
landi og erlendis. Saga sam-
gangna á íslandi síðustu öldina
er í einu meginatriði gjörólík
sögu nágrannalanda okkar á því
sviði, járnbrautarlestin á sér hér
nær engan kapítula, og stökk-
breytingin yfir í bílaöldina varð
því enn áhrifaríkari og að auk'
kom flug- og bílaöld talsvert
seinna hingað á raunhæfan hátt
og má segja að mín kynslóð sé
fyrsta kynslóðin sem elst upp við
bíla og flug á íslandi svo nokkru
nemi. Ef svo er litið á upplýs-
ingadreifingu hvers dags á frétt-
um utan úr heimi og gætt að því
að feður okkar og mæður ólust
upp við fjarskipti og síma fyrst
kynslóða og á þeirra uppvaxtar-
árum voru dagblöð nýtilkomin,
og við erum fyrsta útvarps- og
sjónvarpskynslóðin, má glögglega
sjá, að stærð þeirra heimshluta
sem áhugi okkar og athygli bein-
ast að daglega er ekki á nokkurn
hátt sambærilegt við áhuga- og
athyglissvæði jafnaldra okkarfyr-
ir 50—60 árum. Þetta tvennt má
kannski draga saman með þeim
orðum að æskan nú, fyrst allra
kynslóða, getur leyft sér að segja:
„Ekkert mannlegt er mér óvið-
komandi."
Þá er komið að þeirri spurn-
ingu sem mikilvægust er, hvaða
hættur steðja stærstar sameigin-
lega að öllum íbúum jarðarinnar.
Þær eru tvær. í ræðu sem U
Þant hélt á allsherjarþingi Sam-
einuðu þjóðanna fyrir einu ári
ræddi ihann fólksfjölgunina og
afleiðingu hennar, hungrið. Ef
allri þeirri fæðu sem við nú öfl-
um frá degi til dags væri rétt-
látlega skipt milli mannkynsins
fengi enginn nóg. Innan þrjátíu
ára tvöfaldast íbúafjöldi jarðar-
innar með sama áframhaldi.
Hann sagði að ef þetta vandamál
yrði ekki leyst innan áratugs
væri ljóst að gripið yrði til fas-
istískra ráðstafana eins og að
vana mikinn hluta mannkyns og
útrýma þeim sem veikbyggðir
væru og veiklaðir. Hitt vanda-
málið er öllu stærra. Mengun í
lofti og vatni af völdum úrgangs
og reyks frá verksmiðjum mest-
megnis, og af völdum dreifingar
á skordýraeitri og gróðureyðandi
efnum, og af völdum sápuefna,
plasts og annarra afurða neyzlu-
varnings gengur væntanlega af
okkur dauðum áður en fólks-
fjölgunin er komin á mikið al-
varlegra stig. í því sambandi má
geta skoðunar sem á sér nokkurt
fylgi meðal vísindamanna, að það
15