Samvinnan - 01.02.1970, Side 35

Valgerður Gunnarsdóttir Schram:
Fálagsþroski Islendinga
í dreifbýli og þéttbýli til alls-
kyns sérmenntunar, sem leiðir
svo af sér hinn háskalega flótta
æskunnar úr sveitum landsins.
Rétt er einnig að geta þess, að
á hinu almenna skólastigi, það er
að segja í barna- og unglinga-
skólum, er nær ekkert gert til
að fræða unglingana um íslenzka
atvinnusögu. Á því skólastigi er
engin áherzla lögð á að kynna
þeim sögu og þróun íslenzkra
atvinnuvega. Þetta veldur svo
því, að þegar þau ljúka sínu
unglinganámi og þurfa að
ákveða, hvert næst skuli halda,
standa þau ráðvillt vegna þekk-
ingarskorts, vantar skilyrði til
rökréttrar ákvörðunar. Hin tak-
markaða, aflvana starfsfræðsla,
sem heita á að skólakerfið veiti
á þessu stigi, hittir því ekki í
mark. Undirstöðuna, þekkingu á
íslenzkum atvinnuvegum, skortir.
Það verður því meira og minna
tilviljanakennt, inn á hvaða
brautir unga fólkið leitar að
loknu skyldunámi. Margt af því
lendir á rangri hillu, með þeim
afleiðingum að hæfileikar þess
og starfsorka nýtast ekki, þjóð-
félaginu til ómetanlegs skaða og
einstaklingnum hvorttveggja til
efnahagslegs og andlegs tjóns.
Hávær er og sú gagnrýni, sem
æðri skólastig verða fyrir, þar
sem því er haldið fram, að
kennsla þeirra sé úr tengslum
við lífæð þjóðarinnar, atvinnu-
vegina, og námshæittir þeirra
miðist við seríuframleiðslu á
„takmörkuðum" embættismönn-
um, með einhæfa og stirðnaða
sérmenntun og litla yfirsýn yfir
þjóðfélagið.
En er hægt að búast við því,
að þeir aðilar, sem hafa með
höndum stjórn íslenzkra skóla-
mála, geri þær úrbætur er nauð-
synlegar eru til bjargar íslenzku
menningar- og atvinnulífi? Nei,
það er ekki hægt að ætlast til
þess, meðan þeir sömu menn
halda fast við stjórnarstefnu, sem
einkennist af trúleysi á allt sem
íslenzkt er, stefnu sem býður upp
á stórkostlega hættu fyrir ís-
lenzkt efnahags- og atvinnulíf,
og þá um leið menningu og
sjálfstæði íslands. Þessi stjórn-
arstefna íhalds og krata hefur nú
í áratug unnið látlaust að því að
útbreiða þetta trúleysi, með þeim
afleiðingum að atvinnuvegirnir
berjast í bökkum, og atvinnu-
leysisvofan, sem æskan þekkti
aðeins af sögum, hefur nú knúið
dyra hjá þúsundum alþýðufjöl-
skyldna. Trúleysi valdhafanna á
íslandi sem sjálfstæðri heild og
um leið lágkúruleg tilbeiðsla
þeirra á erlendum auðhringum
hefur komið í veg fyrir raunhæf-
ar aðgerðir til styrktar atvinnu-
lífinu.
Það er ekki vandalaust að
stjórna íslandi með öll þau sér-
stöku vandamál, sem fámennið
skapar. En það er hægt ef sósíal-
ískum aðferðum er beitt og sam-
vinna, samhjálp og félagsleg
vinnubrögð eru tekin fram yfir
ómannúðlegar kapítalískar stjórn-
unaraðferðir. Fagurgali og sjálfs-
hól forustumanna þjóðarinnar á
tyllidögum breytir ekki þeirri
staðreynd, að stefna þeirra hef-
ur leitt yfir þjóðina stórkostlegri
efnahagserfiðleika og atvinnu-
leysi en þekkzt hafa áður í sögu
íslenzka lýðveldisins. Hér er ekki
tækifæri til að benda á allar
þær siðferðilegu og efnahags-
legu afleiðingar, sem atvinnu-
leysið hefur leitt yfir þjóðina;
slíkt væri efni í margar ritsmíð-
ar. En það fer ekki fram hjá
neinum, að það hefur stórlega
dregið úr framtíðarmöguleikum
hundruða ef ekki þúsunda ung-
menna. Eða hvað skyldu það
vera mörg ungmenni, sem ekki
geta hafið framhaldsnám sitt
vegna þrenginga atvinnulífsins?
Dæmigert er ástandið í iðngrein-
unum, þar sem nú er nær ógern-
ingur að komast til náms. Hvað
skyldu þeir unglingar vera marg-
ir, sem hætt hafa. námi vegna
fjárskorts nú þegar æðri mennt-
un er orðin fríðindi þeirra einna,
sem eiga efnaða foreldra? Eða
hvað skyldu þau ungmenni vera
orðin mörg, sem flúið hafa land-
ið í atvinnuleit, og hve mörg
þeirra munu snúa aftur?
Ég gat þess hér að framan, að
þjóð gæti verið auðug að hvers-
konar náttúruauðlindum, en fá-
tæk samt, ef hana skorti mennt-
un og dug til að virkja þær
sjálfri sér til hagsældar. ísland
er á margan hátt auðugt land,
þar sem öllum getur verið tryggð
örugg lífsafkoma, ef skynsamlega
er stjórnað. Sú uppbygging í at-
vinnu- og skólamálum, svo og á
öðrum sviðum þjóðlífsins, sem
þjóðin óhjákvæmilega stendur
nú frammi fyrir, er því vel fram-
kvæmanleg ef félagshyggja og
hagur alþýðustéttanna er hafður
að leiðarljósi.
í þeirri uppbyggingu og um-
byltingu þjóðfélagsins mun það
unga fól'k, sem nú er að kveðja
sér hljóðs, taka fullan þátt og
láta sér víti viðreisnarinnar verða
til varnaðar.
Að lokum vil ég svo þakka
Samvinnunni fyrir það að hafa
gefið ungu fólki tækifæri til að
koma skoðunum sínum á ýmsum
þjóðfélagsmálum á framfæri í
þessu hefti ritsins. Því þótt það
sé oft gott sem gamlir kveða, þá
er það æskan sem erfir landið,
og því hollt að heyra hennar álit.
Sigurður Magnússon.
íslendingar eru þumbarar. ís-
lendingar þora ekki að hlæja,
tala hátt eða vera glaðir innan
um ókunnugt fólk. Hversu oft
klingir þetta ekki í eyrum
manns? Er þetta satt? Og hverju
er þetta þá að kenna? Eðlinu,
uppeldinu, veðrinu? Eflaust því
öllu saman. En áhrifaríkasti þátt-
urinn er þó vafalítið uppeldið,
sem veitir okkur ekki þann fé-
lagslega þroska, sem æskilegur
væri.
Okkur íslendingum er það svo
óendanlega mikils virði að falla
inn í fjöldann, „vera ekki asna-
legir“ og helzt ekki segja eða
aðhafast neitt, sem vakið gæti
athygli eða valdið umtali. Og
þetta er óskaplega erfitt. Það er
ekki lítið álag að vera sífellt á
verði, þurfa alltaf að hugsa sig
um tvisvar, áður en maður gerir
eitthvað, hvort það sé nú viðeig-
andi eða ekki. Og þessa gætir í
öllum félagslegum þáttum þjóð-
lífs okkar.
En við skulum halda okkur
við unga fólkið og taka skólana
sem dæmi. í barnaskólum er
varla nokkuð til, sem heitið gæti
félagslíf, eða kennsla í sjálfstæðri
persónusköpun og umgengni við
aðra. Hið eina, sem skólinn býður
upp á, er jóladansleikur með til-
heyrandi jólasveini og eplapoka.
Stundum er þó æfður kór, oftast
eingöngu skipaður stúlkum, og
jólaleikrit æft, en meirihluti nem-
enda kemur þar hvergi nærri.
Engin markviss félagsstarfsemi,
sem þróast ár frá ári og skilar 12
ára börnum sæmilega mótuðum
og nægilega undir það búnum að
mæta hinum erfiðu unglingsár-
um, sem framundan eru.
Og þá taka gagnfræðaskólarnir
við. Þeir standa litlu betur að
vígi en barnaskólarnir. Nú eru jú
að vísu haldin skólaböll, þar sem
öll hugsun krakkanna snýst um
það að ná hvert í annað og skóla-
stjórans að forða þeim við því.
Allt saman afskaplega þroskandi!!
Þá er það einnig svo í þessum
skólum, að þar er engin aðstaða
né heldur framtak til að kenna
börnum og unglingum að meta
verðmæti andans og listarinnar.
Þar eru hvergi til bókasöfn, sem
nokkuð kveði að, engin hljóm-
plötusöfn, engin listaverkamynda-
söfn (eitt sameiginlegt á höfuð-
borgarsvæðinu og svo annað, sem
gengi á milli skólanna úti á landi,
væri nóg), og kennari getur varla
—þó hann feginn vildi — kynnt
nemendum sínum verk helztu
andans manna á fullnægjandi
hátt. Mörgu ungu fólki er hálf-
vegis í nöp við þessa hluti; það
heldur, að þetta sé eitthvað, sem
fullorðna fólkið vill troða upp á
það, og sú nasasjón, sem það hef-
ur fengið, hefur verið svo handa-
hófskennd, að hún spillir aðeins
fyrir.
Þannig standa málin, þegar
skyldunámi lýkur. í framhalds-
skólunum flestum er nokkurt fé-
lagslíf, sem þó er innan afar
þröngra takmarka. Með þátttöku
í þessu félagslífi opnast mörgum
nemandanum nýr heimur, og þeir
læra hér fyrst að hugsa frumlega
hugsun og koma henni á fram-
færi, en þeir munu þó fleiri, sem
aðeins eru þiggjendur og fylgjast
með straumnum aðgerðalausir.
Aðalathvarf unga fólksins er
því skemmtistaðirnir. Og það er
sennilega óheillavænlegasta þró-
unin, sem átt hefur sér stað síð-
ari ár. Sú spilling, sem fylgdi í
kjölfar stríðsgróðans, hefur
markað sín spor. Miðaldra fólk,
þ. e. sú kynslóð sem ræður í
landinu, hefur í leit sinni að ytri
gæðum gleymt hlutverki sínu sem
uppalendur. Efnishyggjan er það
afl, sem ræður líferni þess, og
dauðir hlutir gefa lífi þess gildi.
Þetta sést bezt, þegar litið er á
breytinguna á heimilisháttum síð-
ustu áratuga, sem leitt hefur af
sér aðskilnað kynslóðanna. Nú
skal aðskilja kynslóðirnar þrjár.
Þær ná ekki að blandast saman
og kynnast náið lengur. Skemmt-
anir og dansleikir eru haldnir
fyrir hvern aldursflokk fyrir sig,
og ungt fólk fær of sjaldan tæki-
færi til að kynnast og blanda geði
við fólk, sem er eldra því sjálfu.
Það fær alltof fá tækifæri til að
nema af því, heyra sjónarmið
þess og vera félagar þess.
Meira að segja stálpuð ung-
menni eru send í önnur hús,
þegar foreldrarnir hafa kunn-
ingjaboð. Það er ekki viðeigandi,
að þau séu viðstödd og verði vitni
að því, að eldra fólkið varpi af
sér hversdagsleikanum. Allt þetta
hefur þau áhrif, að trúnaður og
skilningur á milli kynslóða er bor-
inn fyrir borð. Unglingarnir fara
að pukrast og ljúga, rétt eins og
fullorðna fólkið, og hallar þá oft
á ógæfuhlið. Heimilislífið geldur
þess. Sambandið er rofið, og hver
lifir í sínum heimi.
Og þjóðfélagið sjálft ber merki
hins sama og heimilin. Þessi við-
31