Samvinnan - 01.02.1970, Qupperneq 48

ólafur h. torfason
LANDMENN MAGNA BRiELD
fyrst örfá orð um undirmálssíld
óþokka þyrfti til þess að ráðast vitandi vits
gegn heilabúum íslenzkra barna svipað og
bíóstjórar ihafa lengi gert með ræmum sérhvern
sunnudag. væri líffærastarfsemi þeirra í lagi
mundi þeim eflaust bjóða við því að hirða
peninga af börnum fyrir að sletta vikulega i
þau slíku graðhestaskyri sem svokallaðar
,,barnamyndir“ eru. í 5—10 ár á helzta þroska-
skeiði sínu troðast íslenzk börn í bíóin klukkan
3 á sunnudögum. hugkvæmist þeim að líta
uppúr pokkornspokanum eða hasarnum um
hríð og fylgjast með því sem fyrir augu ber á
tjaldinu er þrennt til: 1) þar er abatakosteló
2) þar er andrésína önd 3) þar eru allir yfirsig-
komnir af kjaftshöggum. sameiginleg einkenni
eru að ræman er vitlaus og bíóinu ódýr. þarvið
má bæta að barnið kann hana utanað eftir
langa viðkynningu sem ekki sér fyrir endann
á. svo er ástæðulaust að gleyma því að ræman
er auðvitað amerísk.
í umræðuþætti um ræmur í hljóðvarpinu (sem
ekki var fluttur) varð mér það á að gagnrýna
þetta val islenzku bíóstjóranna á ræmum fyrir
börn. formaður samtaka þeirra og forstjóri
stærsta bíós í norðuratlantshafi lýsti því þá
einarðlega yfir að hvergi í heiminum væru
framleiddar ræmur sem sérstaklega væru ætl-
aðar til sýninga fyrir börn.
á öðrum norðurlöndum er gefið árlega heiðurs-
merki og rífleg fjárhæð til beztu innlendrar
barnaræmu sem gerð hefur verið á árinu. auk
þess til dreifingaraðila sem útvegað hafa land-
inu erlendar gæðaræmur fyrir börn. á ræm-
veizlum eru veitt verðlaun og viðurkenningar
fyrir barnarœmur ekki síður en aðra ræm-
flokka. á fyrrgreindum stöðum og annarsstaðar
þarsem fólk hefur dálitla sjálfsvirðingu er for-
heimskandi sull og fruss einsog íslenzkt ung-
viði þekkir bezt pípt niður og gert landflótta
á svipstundu ef svo ólíklega vill til að ringluð
sál stingi áþekku moði í sýningarvélina. er-
lendis er sem betur fer víða í áhrifastöðum
grandvart fólk sem gerir sér glögga grein fyrir
því að næmustu vandmeðförnustu og dýrmæt-
ustu áhorfendurnir eru þeir yngstu — svo
sjálfsagt er að huga meir en meðalvei að því
sem að þeim er rétt. þess vegna hefur þróazt
traust barnaræmgerð og heilbrigðar sýningar
með mörgum þjóðum. þetta er íslenzkum bíó-
stiórum allsendis ókunnugt um. geldingur eins-
og sjónvarpið hefur meira að segja stungið
undan þessum bisnissfíflum okkar með því að
krækja í ýmis þessara verka — til dæmis frá
svíþjóð.
sérþáttur af faxaflóasíld
fyrir skömmu var haldin fyrir atbeina æsku-
lýðsráðs sýning á æskulýðsstarfsemi í reykja-
vík — „til ánægju og fróðleiks um hið upp-
byggilega starf sem unnið er í þágu borgar-
æskunnar" að sagt var í prentuðu plaggi.
fjármagn eyddist og áróður var settur af stað.
þegar kvöldaði sýndu templarar skátar ofl þjóð-
dansa svifflug osfrv. unglingarnir mættu. ég
stakk þar inn nefi kvöld sem „kvikmynd" var
auglýst á kynningarskrá kvöldsins. þegar til
kom reyndist ræman bera öll einkenni þess
að vera lán frá upplýsingaþjónustu bandaríkj-
anna við hagatorg — glæst litmynd með
amerísku tali. virðist nixon hafa tekið upp ein-
kennilega öfgastefnu í hnattlíkana- og land-
fræðsluátt varðandi málefni vor eskimóa því
ekki sá ég betur en ræman væri öll af fólki í
hinni svörtu afríku. unglingarnir tóku verkinu
allvel. og raunar get ég ekki fundið nein hald-
bær rök gegn nytsemi þess fyrir þroska reyk-
vískrar æsku að henni sé kynnt líf og starf
þjóðanna við miðbaug og ekkert dregið undan.
en þetta afrek bókfærist þó ekki nema að
helmingi á reikning æskulýðsráðs — sem á
að „ganga fram fyrir skjöldu, þegar verkefni
er að vinna, þar sem aðrir leggja ekki hönd
eða er þeim um megn“ — eftir því sem geir
hailgrímsson segir í fyrrnefndu sýningarriti.
bókhaldsyf irlit
það er ekkert nema sýndarmennska og dóna-
skapur að smíða langar setningar fyrir fólk að
lesa um ræmur og ungt fólk á íslandi. í því
nepjulega gelgjuskeiðslýðveldi ráða gamlaðir
afturkreistingar mestu í þeim efnum. völd
þeirra og áhrif í innflutningi á erlendum ræm-
um til sýninga hafa fram að þessu komið í veg
fyrir að ungt fólk geti sótt margt annað með
uppeldi sitt og reynslu um ræmur en á visinn
afrétt bandarískra afsláttarhrossa og annars
hólafénaðar. hvað íslenzkri ræmgerð viðvíkur
er unga ísland á sama báti og það gamla —
svo hefur verið um opinberu hnútana búið að
ógerningur heitir það að unnt hafi verið að fást
við slíka framleiðsiu vegna óhófstolla skatt-
lagningar hafta og bölvaðs óhagrœðis á alla
lund. vanti nú þetta hvorttveggja: listrænan
grundvöll annarsvegar og rekstrargrundvöllinn
hinsvegar — þá fer skiljanlega lítið fyrir því I
æskuræmlífi sem hægt er að koma orðum að.
svona veðurlag veldur því að ungu íslenzku
fólki er ræmlistin viðlrka framandi og gömlu
íslenzku fólki. arfleifð er ekki fyrir hendi á
þessu sviði svo hér verður að opna alveg
nýjan reikning hjá fjallkonunni þegar þar að
kemur.
lengst af hefur haustak ráðamanna á ræmlist-
þroska minnar kynslóðar ugglaust á margan
hátt verið ómeðvitaður og fyrirhafnarlítill
vöðvalás líkt og kannski gerist hjá skeifugörn-
inni. þetta eru glámskyggnir menn og dauf-
gerðir en ekki sáleitraðir almennt. heill hópur:
ráðherrar fulltrúar nefndagarpar forstjórar og
áfram. í andvaraleysinu taka þeir einfaldlega
ekki eftir krampa sínum frekar en hvítvoðung-
ar og ekkert frekar þótt viðrekstur af ósjálf-
ráðu átakinu setji óþverra í buxur sumra
þeirra hvað eftir annað.
hinsvegar er það dæmi óhrekjanlegt og eftir-
tektarvert að nokkrir íslenzkir bíóstjórar hafa
vísvitandi snúið rækilega uppá að minnsta
kosti aðra höndina á þorgeiri þorgeirssyni
þegar hann hefur dregið verk sln undan peys-
unni — einu athyglisverðu tilraunirnar í inn-
lendri ræmlist sem reyndar hafa verið. svipaða
tilburði hafa þeir haft i frammi við ræmusýn-
ingarklíkurnar f reykjavík.
þrátt fyrir þessar ógæftir hefur ungt fólk ráðizt
í nokkra útgerð til þess að rétta sinn hlut.
bæði hvað snertir sýningar á gæðaræmum og
ræmgerðina sjálfa. menntaskólarnir teljast
helztu verstöðvarnar enn sem komið er.
þar skilur á milli kynslóðanna að sú yngri er
að búa sig af stað meðan sú eldri húkir rang-
eygð og tannlaus á stéttinni og kaupir sjón-
vörp.
tækni við veiðarnar
ungt fólk sækir bíó vöðvalæstra í æ minna
mæli (það gamla er búið að gleyma hvað bíó
er) — jafnvel kraftblakkir einsog dönsku klám-
ræmurnar tosa varla uppí afskriftir. hér er ekki
verið að ræða um 30% eðlilegt afát sjónvarps
— einfalt og rökrétt viðbragð við því í heil-
brigðu þjóðfélagi er að bíóunum fækki um
30%. hefur sú hvarvetna orðið raunin enda
þótt í gegnum kvalastunur íslenzkra bíóstjóra
megi greina heiftarlega reiðiskræki um opin-
beran stuðning til handa gjaldþrota stríðs-
rekstri þeirra á skynsemi almennings. raun-
verulega vandamálið er allt annað. aðalmeinið
og orsök þess aflabrests sem sárastur er þegar
til lengdar lætur er að bíóstjórarnir hafa snúið
uppá sig og þverskallazt við að læra nokkurn
skapaðan hlut á sitt astikk. neita þaraðauki að
hlíta kröfum tímans og hafa því ekkert lag á
að kasta við núverandi skilyrði. þegar torfan
veður allt í kringum þá með sporðaköstum og
ropi má sjá þá á borðstokknum enn sem fyrr
rorrandi þungbúna framí gráðið þyljandi félags-
sönginn í síbylju: gull að sækja í greipar þeim
geigvæna mar/ekki nema ofurmennum ætlandi
var.
vegna ótrúlega lélegrar og hugmyndasnauðrar
kynningarstarfsemi hafa bíóin gloprað niður
þeim áhorfendum sem þau hefðu nú í flokkum
ef vel hefði verið að staðið. hefðu þau fylgzt
af einhverri rænu með þeim straumum sem
hríslazt hafa um alla ræmgerð undanfarin ár
og brugðizt rétt við væri það þeim leikur einn
að sprengja allar sínar nætur með ungu fólki.
en hér opinberar sig aðeins óumfiýjanlegur
baksláttur þeirrar stefnu íslenzkra bíóa að vilja
láta almenning gera allt fyrir sig í stað þess
að freista þess að gera eitthvað að gagni fyrir
almenning. bíó er mikilvægur þjóðfélagsþáttur
og siðferðileg skylda stjórnendanna að stuðla
að sem beztu og þroskuðustu mannlífi. að
fálmkennd og vanhugsuð tilþrif þeirra í þá átt
skuli hingaðtil yfirleitt hafa mistekizt og borið
með sér stórtap er sjálfskaparvíti sem þeir
hafa unnið hraustlega að undanfarin ár. þetta
má meira að segja sanna með nærtækum
dæmum.
víða um landið í mennta samvinnu og héraðs-
skólum hafa sprottið upp svolitlar ræmusýning-
arklíkur. þar er að myndast ný kynslóð þrosk-
aðra kröfuharðra en þakklátra áhorfenda. útúr
44