Samvinnan - 01.02.1972, Síða 18

sínar. Vitaskuld hefur borgar-
lífið margt jákvætt í för með
sér, sem okkur ber að meta að
verðleikum. Það hefur á vissan
hátt frelsað menn undan oki
siðareglna og gert þá frjálsari,
en jafnframt hafa rýrnað hin
þýðingarmiklu félagstengsl
manna, sem skópust í sameig-
inlegu lífi og starfi fólksins.
Hvað getur komið í stað þess,
sem er horfið? Á hvern hátt
get'um við brugðizt við breyt-
ingunum og fundið lausnir, sem
henta iðnaðarþjóðfélaginu? Við
getum hvorki stöðvað þróunina
né snúið henni við, né heldur
getum við yfirfært samfélags-
skipan fyrri tíma á nútíma-
samfélag. Hitt er annað mál, að
við gætum ef til vill haft til
hliðsjónar sumt af því, sem líf
genginna kynslóða mótaðist af,
og samræmt það nútímaborg-
arlífi. Hver veit nema slíkt gæti
komið í veg fyrir ýmis sjúk-
dómseinkenni velferðarríkisins
og um leið veitt þegnunum
betri lífsskilyrði en áður hafa
þekkzt.
Til þess að mönnum geti liðið
vel þarfnast þeir fremur lifandi
umhverfis en háhýsa, sem frá
fagurfræðilegu sjónarmiði eru
rétt staðsett. Menn hafa búið
til lífeðlisfræðilegt umhverfi,
grundvallað á hugmyndum um,
hvernig mannlegu lífi verði
bezt borgið. Skipulag af þessu
tagi stuðlar ekki að auknum
samskiptum manna, þegar
íbúðahverfi eru þannig úr
garði gerð, að hver fjölskylda
býr ein og út af fyrir sig, um-
lukt veggjum íbúðarinnar. Ekk-
ert ætti að vera því til fyrir-
stöðu að byggja þannig, að
fólk ætti greiðari aðgang til að
kynnast og umgangast á eðli-
legan máta. Sameiginleg við-
fangsefni úti eða inni með
þátttöku allra hefðu hvetjandi
áhrif í þessu skyni.
Hér er rétt að skjóta inn
stuttri athugasemd. Það er al-
kunna að viðhorfin hafa
breytzt gagnvart kunningsskap
við nágrannana. Það er ekki
lengur talinn sjálfsagður hlut-
ur að nágrannar þekkist. Það
eru með öðrum orðum fleiri
ljón á veginum en múrarnir,
sem aðskilja. Þvi er með nokkr-
um rétti hægt að tala um, að
viðhorfsbreyting þurfi að eiga
sér stað, sem þó getur reynzt
torveld, nema því aðeins að sá
þátturinn verði tekinn inn í
skipulagið. Fólk þarf að læra
nýja umgengnishætti, sem
henta sambýlisformi borgar-
innar. Fólk þarfnast fræðslu
um mannlega eiginleika og
gildi félagslegra tengsla, m. a.
til að eyða tortryggni og mis-
skilningi og gera lífið um leið
ánægjulegra.
Við þurfum ekki að gera því
skóna að samskonar tegund fé-
lagsskapar og fyrr var geti átt
sér stað nú á dögum. En þar
sem flestum virðist eðlislægt að
vilja „festa rætur“, er þeim
nauðsyn að geta samsamað sig
einhverjum hópi og umhverfi,
sem skapar visst öryggi og til-
finningu um að tilheyra. Þess-
ari félagslegu þörf fyrir frum-
hóp reynir einstaklingurinn oft
að fullnægja á öðrum vett-
vangi, t. d. á vinnustað, í
stjórnmálaflokki eða í íþrótta-
félagi. En þangað komast ein-
ungis hinir útvöldu. Ef aftur á
móti íbúðahverfin væru opnari
og betur skipulögð, þyrfti eng-
inn að verða utanveltu.
Væri slíku komið í kring
styrkti það aðstöðu þeirra
barna, sem koma frá heimilum,
sem einhverra orsaka vegna
rækja ekki hlutverk sitt sem
skyldi. Þessi börn hefðu meiri
stuðning nágranna með aukn-
um tengslum manna á milli.
Hversu lengi á sú skoðun að
ríkja, að allir foreldrar séu góð-
ir uppalendur, þegar ótal dæmi
sýna hið gagnstæða? f hinu
lokaða kerfi skipulagsins eiga
þessi börn mjög erfitt upp-
dráttar, þar eð þau hafa enga
von um hjálp og aðstoð ná-
granna.
Hugmyndir um skipulag
Vandamál íbúðahverfanna og
borgarinnar í heild verða ekki
slitin úr samhengi. Hér að
framan hefur verið leitazt við
að benda á hvernig skipulag
borgarinnar hefur áhrif á fjöl-
skyldulíf. Með því að skipu-
leggja sérstök svæði fyrir
íbúðahverfi og önnur einvörð-
ungu fyrir atvinnurekstur er
ýtt markvisst undir þróunina,
sem aðskilur heimili og vinnu-
stað. Hversvegna þarf endilega
þessi einstrengingslega svæða-
skipting að vera svo ríkjandi
sem raun ber vitni? Spámenn
3ja og 4ða áratugarins í skipu-
lagsmálum fundu ýmsar lausn-
ir, sem hentuðu borginni frá
framkvæmdalegu sjónarmiði,
en tóku ekki mið af mannleg-
um þörfum. Höfum við ekki
látið blekkjast nógu lengi af
röksemdafærzlu þeirra? Það er
óskemmtilegt að gera úttekt á
afrekum þeirra; auk þess felst
engin lausn í því.
Afleiðingarnar komu ekki í
ljós fyrr en eftir á. Menn lifðu
í sælli trú á, að Móðir og Barn
myndu þrífast vel í „búrinu
sínu“, vernduð frá öllum ys og
skarkala atvinnulífsins. Þetta
hefur brugðizt, og nú ber okkur
skylda til að læra af reynslunni
og skipuleggja á annan hátt. í
þessu sambandi hefur gagn-
rýnin beinzt sérstaklega að út-
hverfum borga, eins og fyrr var
drepið á. Þótt ýmsum sýnist
einbýlishúsahverfin meira
freistandi til búsetu heldur en
sambýlishúsin, er munurinn
samt harla lítill hvað áhrærir
athafnamöguleika fyrir unga
sem eldri. Væri ekki betra að
taka þann kostinn að dreifa at-
vinnufyrirtækjunum, ýmsum
þjónustufyrirtækjum og öðru,
sem setur svip á umhverfið og
gerir það lifandi og ríkara að
tilbreytni? Væri þessu blandað
meir saman í einstökum borg-
arhlutum, gæti augað haft
meira til að gleðjast við, og það
er ekki þýðingarlítið atriði. f
eldri hverfum borga er því
þannig farið, og vafalaust er
það ástæðan fyrir því að fólk
sækist eftir að vera þar. Bæði
fullorðnir og börn sækjast eftir
að vera í umhverfi, sem býr yfir
fjölskrúðugu lífi.
Viðhorfið til manneskjunnar
Það er síður en svo nýtt af
nálinni, að vankantar skipu-
lagsmála séu dregnir fram í
dagsljósið. Hitt er annað mál,
að alltof lítið hefur verið gert
til að fara inn á nýjar brautir
í þessum efnum. Ugglaust á það
rót að rekja til þeirrar fals-
kenningar, að maðurinn hafi
ótakmarkaða aðlögunarhæfni.
Eru ekki geðrænar truflanir í
samfélagi nútímans órækasti
votturinn urn að kenningar af
því tagi hafa ekki við rök að
styðjast? Er ekki kominn tími
til að endurskoða kenninguna
um sveigjanleik manneðlisins?
Er ekki kominn tími til að
byggja fyrir lifandi fólk, en
ekki fyrir hugarfóstur?
Margrét Margeirsdóttir
þýddi og endursagði.
14