Samvinnan - 01.02.1972, Síða 27

væri ekki, væri leikur ekki leik-
ur. Jafnvel dýrin vita, hvenær
þau eru að leika sér. Ég hef
óljósan grun um, að alvöru-
gefnir, en barnalegir menn hafi
tekið leik barnanna fullalvar-
lega. Hér má nefna, að leikur
barna er fjarri leikaraskap. Að
vera barnslegur er ekki sama
og barnaskapur, sízt þegar full-
orðið fólk á í hlut.
Kennaramenntun
Kennarinn er sál skólans og
leiðsögumaður nemandans. Lítt
hæfir og stirðnaðir kennarar
valda andlegum dauða skólans,
en nemendur verða vegalausir.
Mikilvægasta forsenda fyrir
breytingum í skólamálum ■— og
við skulum gera ráð fyrir að
þær horfi í umbótaátt og stuðli
að bættum hag nemenda í öllu
tilliti — er róttæk breyting til
bóta á menntun kennara. Á
nýlegu námskeiði Evrópuráðs-
manna um ævimenntun (per-
manent education) var eitt af
þvi fáa, sem allir voru sammála
um, að forsenda breytinga í
skólastarfi væri kennarar, sem
hlotið hefðu fagmenntun mjög
á annan veg en nú tíðkast.
Kennaramenntun væriþvímik-
ilvægasta verkefni í mennta-
málum. Rúm leyfir ekki að
rekja tilhögun kennaranáms af
nýrri gerð. Aðeins má nefna, að
æfingakennslu þarf að auka og
betrumbæta og þannig byggja
upp öryggi kennara frá byrjun.
Kanna skyldi rækilega, að
kennari sé raunverulega hæfur
til starfsins. Starfsánægja hans
er mikilvægt atriði — alveg
eins og nemandi á rétt og kröfu
til að njóta sín í skólanum.
Kennari ætti að kenna á fleiri
en einu skólastigi — flytja sig
á milli stiga. Þannig öðlast
hann yfirsýn og þroskar sjálf-
an sig. Grunnmenntun kennara
til kennslu nemenda frá 2 ára
aldri til 16—18 ára verði sam-
eiginleg. Þeir ættu, meðan á
námi stendur og síðar í starfi,
að vinna um skeið í öðrum
starfsgreinum. Kennarar kom-
andi ára verða hjálparmenn og
verkstjórar fremur en fræðarar
í gömlum stil. Agavandamálið
mun taka á sig nýtt gervi. Nem-
andi mun eiga tiltölulega auð-
velt með að „reka kennara á
gat“. Kennari ætti samt að
halda virðingu sinni sem mað-
ur og leiðbeinandi, ef hann
kann undirstöðuatriði í
kennslugreinum sínum og að-
ferðafræði þeirra. Hann verður
einnig kunnáttumaður nokkur
um samskipti einstaklinga og
forsendur náms. Það mun
styrkja mest aðstöðu hans. Við
munum aðeins geta talað um
„nýjan skóla“, ef við fáum
kennara, sem vilja og kunna
að vinna samkvæmt hinum
nýju markmiðum og starfsað-
ferðum.
Námsmat og sérfræSiaostoS
Þótt kennarar verði miklu
færari um leiðsögn en nú er
algengt, þarfnast nemendur og
kennarar frekari aðstoðar frá
sérfræðingum. Námsmat verð-
ur sjálfsagður þáttur kennslu.
Hlutverk þess er ekki að dæma
nemendur né gefa einkunnir,
heldur einungis kanna, hvar
þeir eru staddir í námsefninu
og hjálpa þeim til að ná tökum
á lykilatriðum, sem oft er aðal-
hindrun framfara í námsgrein-
inni. Sálfræðiráðgjafar munu
aðstoða nemendur, foreldra og
kennara bæði í skólanum og
frá miðstöðvum utan hans.
Einkunnagjöf á skyldustigi
verður sennilega lögð alveg
niður i núverandi formi. Rétt-
indi til áframhaldandi náms á
einhverju sviði og síðan starfs-
réttindi verða veitt með úr-
skurðinum: hæfur/óhæfur. Að-
stoðarfólk þetta, ásamt bættri
fagmenntun kennara, er aðal-
skilyrði fyrir umbótum í
menntamálum. Persónuleg
réttindi nemanda ættu að vaxa
og möguleikar hans að aukast
til raunverulegrar sjálfsákvörð-
unar á grundvelli skynsemi,
sjálfsmats og sanngirni.
Ævimenntun
Endurmenntun starfshópa
hefur verið nokkuð á dagskrá
undanfarin ár. Ástæðan var,
hve sérfræðiþekking úreldist
hratt i tæknivæddu neyzlu-
þjóðfélagi. Þessar hugmyndir
voru þó einkum bundnar við
menntun manna í tilteknum
starfsgreinum, oftast þeirra
sem mesta menntun höfðu fyr-
ir. Síðustu 5—6 árin hefur rót-
tækari hugmynd verið rædd á
sérfræðingafundum, einkum
Evrópuráðslanda. Samkvæmt
þessum áætlunum ber að líta
á einstaklinginn ýmist sem
nemanda eða starfsmann allt
sitt líf. Hann eigi rétt til að
hverfa að námi á vissu árabili
eða nota ákveðinn árafjölda af
meðalæviárum til náms í skóla.
Ljóst er, að fullnaðarmenntun
á unglingsárum er ýmsum
vandkvæðum bundin. Porsenda
hennar í mörgum löndum er
góður efnahagur foreldra og
jákvæð viðhorf til náms. Lengd
fyrstu skólagöngu ræður þann-
ig strax í upphafi úrslitum um
starfslega og félagslega lifsað-
stöðu meirihluta manna. Þetta
getur valdið miklu misrétti.
Staðreynd er, einkum eins og
nú er háttað námsefni, kennslu
og samkeppnisprófum alveg
niður í barnaskóla, að þorri
unglinga þolir skólavistina illa.
Þeim leiðist, sumir sæta niður-
lægingu og sjá lítinn tilgang í
verkefnum sínum. Sálfræðilega
má leiða að því rök, að árin
milli 13—20 ára séu eitt óheppi-
legasta skeið ævinnar til að
leggja á sig einbeitingarstarf,
sem nauðsynlegt er við þungt
nám. Því er sennilegt, að vinna
við ýmis störf, t. d. frá 16—17
ára aldri, sé heppileg fyrir
fjölda unglinga og myndi stuðla
að bættum forsendum fyrir
námi síðar. Þekking og starfs-
hæfni má öðlast á marga vegu,
vissulega ekki sízt í starfi. Göm-
ul íslenzk viðhorf til náms,
menntunar og starfsreynslu eru
furðu lík þessum nýtízkulegu
sjónarmiðum.
Framkvæmd þessara áforma
er mörgu háð: 1) Allþróuðu at-
vinnu- og efnahagskerfi; 2)
grunnskólakerfi þar sem
menntun og skólastarf verður
skipulagt mjög á annan veg en
nú og í samræmi við áætlun
um ævimenntun; 3) ryðja
verður úr vegi sálfræðilegum
og félagslegum hindrunum hjá
nemendum og almenningi.
Margir nemendur, einkum
þeir sem hvað mesta þörf hafa
fyrir áframhaldandi nám, eru
hræddir við skólann, jafnvel
hata hann, sökum þess hve
þeim leið þar illa. Þá er við að
glíma ýmsar rótgrónar hug-
myndir, að skóli sé aðeins fyrir
börn og unglinga, námshæfni
dvíni o. s. frv. Dvöl eldri og
yngri manna saman í menn4a-
stofnunum er líkleg til að draga
úr svonefndu kynslóðabili.
Sennilega fela þessar áætlanir
í sér langróttækustu og skyn-
samlegustu tillögur í skólamál-
um, sem fram hafa komið lengi.
En framkvæmd þeirra hlýtur
að taka langan tíma.
Auglýsingabrellur eða
ný markmið?
Fastheldnismenn (traditional-
istar) í skólamálum telja, að
flest nýbreytni í menntamálum
sé tízkufyrirbæri, sýndarbreyt-
ingar hliðstæðar nýjum um-
búðum og útlitsbreytingu sölu-
vöru. Skólinn sé kominn á
sama stig og verzlunarrekstur
neyzlusamfélagsins. Auglýsing-
in og nýbreytnin séu einkunn-
arorð nýstefnumanna. Senni-
lega er nokkuð til í þessari
gagnrýni. Heimspeki síbreyti-
leikans boðar, að veruleikinn
sé ferlið sjálft, verðandin,
breytingin. Hvað sem kenning-
um þessum líður, grunar mig,
að ungt fólk í dag krefjist þess
að lifa lífi sínu mjög á annan
veg en fyrri kynslóðir. Það
skynjar heiminn verulega öðru
visi og er ákveðnara að fylgja
óskum sínum eftir. Orsakir
þessarar breyttu afstöðu eru
margar; fjölmiðlar nútímans
eru stór þáttur, einkum sam-
tímaskynjun fjarlægra atburða
mikils þorra manna um allan
heim.
Nemandinn i dag neitar (þ.
e. fleiri neita en áður) að láta
nota sig sem tæki. Menntun er
ekki til þess að verða nytsam-
ari (instrumental mode). Nem-
andinn vill tjá sig, reyna að
vera eitthvað sem hann óljóst
telur sjálfan sig (expressive
mode). Þetta er ekkert nýtt. En
ungmennin í dag eru harðari
(eigingjarnari?) en áður. Fleiri
og fleiri neita að taka þátt í
samkeppni um einkunnir, völd
og frama, sem þeir vita hvort
sem er, að aðeins getur fallið
fáum i skaut. Þeir vilja njóta
lífsins, en hafna samkeppnis-
baráttu til að komast lengra og
lengra, gera sér náttúruna og
náungann undirgefin og lita
á hvort tveggja sem óvin er
verði að sigra og ræna. Þessi
stefna hefur lengi verið mikils-
ráðandi í lífsskoðun Vestur-
landa. Sumir myndu segja að
gildismat þetta stefni til tor-
tímingar lífs á jörðu.
Nemendur finna óljóst, að
þeir eiga kröfu til, að skólinn
og námið verði gert mannúð-
legra. Frelsi og nautn eru ekki
forboðin gæði, sem aðeins fá-
um útvöldum hlotnast. Skólar
eru ekki aðeins fyrir einstakl-
inga með mikla bóklega náms-
hæfileika. Allir eiga jafnan rétt
til að njóta mannréttinda og
gæða lífsins á jörðinni.
NOKKRAR HEIMILDIR:
1. BRUBACHER, John S.
Modern Philosophies of Education.
Third Edition. McGraw-Hill Book
Company, Inc., 19G2.
2. CHARTERS, W. W. jr. and GAGE,
N- L.: Readings in the Social
Psychology of Education. Allyn and
Bacon, Inc., 1963.
3. Children and their Primary Schools.
(The Plowden-report). Her Majesty’s.
Stationery Office, London, 1967.
4. DEARDEN, R. F.: The Philosophy
of Primary Education. An Introduc-
tion. Routledge & Kegan Paul, 1968.
5. Encyclopedia of Educational Re-
search. McMillan Company, 1960.
6. HILLARD, F. H. (ed.) : Teaching
the Teachers, trends in teacher edu-
cation. George Allen & Unwin, 1971
7. Permanent Education. Council of'
Europe, Strasbourg, 1970.
8. Primary Education. Her Majesty’s.
Stationery Office, 1959.
9. Skolen — et produkt av forskning
og teknikk ? Universitetsforlaget,
1971.
10. WHITEHEAD, A. N.: The Aims of"
Education. The New American Li-
brary, 1949.
23