Samvinnan - 01.02.1972, Síða 39

Margrét Sigurðardóttir:
Leikvellir barna
í þessu greinarkorni verður
rætt um leikvelli barna í
Reykjavík, og hvernig að þeim
málum er unnið hér í borg. Þá
verður vikið að þeim úrlausn-
arefnum, sem við blasa í þess-
um málum, og þeim breyting-
um, sem æskilegar eru að dómi
höfundar.
Ég vil taka það fram, að þó
að hér sé einungis rætt um
ástand mála í höfuðborginni,
þá hafa nokkur önnur bæjar-
félög hér á landi talsverða sögu
að segja af þessu sviði. Vil ég
sérstaklega nefna Kópavogs-
kaupstað, sem að sumu leyti
hefur verið brautryðjandi í
þessum málum. Var t. d. fyrstur
til að fara af stað með svo-
nefnda starfsvelli. Akureyri
hefur líka af talsverðri reynslu
að taka í gerð og rekstri barna-
leikvalla og hefur veðurfarslega
allgóða aðstöðu, eftir því sem
gerist hér á landi, til að reka
barnaleikvelli með góðum ár-
angri.
Fyrstu leikvellir
Fyrsti barnaleikvöllurinn hér
á landi tók til starfa við Grett-
isgötu í Reykjavík árið 1915.
Kvenréttindafélagið stóð fyrir
byggingu hans. Hins vegar held
ég megi fullyrða, að bæjar-
félagið hafi frá upphafi annazt
reksturinn. Á næstu árum og
áratugum bættust fjórir leik-
vellir við, þrír störfuðu í inn-
og austurbænum, að þeim
fyrsta meðtöldum, og tveir í
vesturbænum. Þetta voru allt
frekar stórir leikvellir, girtir
rammgerðum steinveggjum.
Allir eru þessir leikvellir enn
við lýði — einn hefur þó verið
endurbyggður.
Á völlunum voru lítil hús, þar
sem eftirlitskona hélt til; lítil
geymsla fylgdi og salerni. Leik-
föng voru rólur, vegasölt, klif-
urgrindur o. fl. Starfshættir
voru þeir, að öllum börnum var
heimill aðgangur; mestan
hluta dagsins var gæzlukona,
sem leit til með börnunum og
aðstoðaði þau eftir þörfum, en
börnin komu og fóru að vild.
Árið 1953 verður talsverð
breyting á starfsemi leikvalla.
Þá fer líka leikvöllum óðum að
fjölga, enda vex nú borgin
hraðfara. Þetta ár er tekin
upp á einum velli — Skúlagötu-
velli — full ábyrgð á börnunum,
meðan þau dvelja þar, það gert
að skilyrði að þeim sé fylgt til
og frá gæzluvelli og aðeins tek-
ið við 2—6 ára börnum.
Þetta gæzluform varð fljót-
lega mjög mikið notað af öll-
um almenningi. Enda því vart
hægt að neita að það er mjög
þægilegt fyrir heimilin að geta
komið börnum strax við 2ja
ára aldur — einmitt þegar þau
fara yfirleitt að dvelja úti við
leik — í örugga gæzlu. Þessi
gæzla hefur alla tíð verið for-
eldrum að kostnaðarlausu. Það
kom hins vegar fljótt í ljós, að
dvalartíminn var ákaflega
langur þetta ungum börnum,
þar sem engin aðstaða var til
að veita þeim aðhlynningu inn-
an húss. Til þess að draga úr
þessum óheppilegu atriðum var
opnunartími gæzluvallanna
styttur árið 1955. Þeir eru nú
opnir frá kl. 9 til 1 og kl. 14—
17 á tímabilinu 1. marz til 1.
nóv., en tveim tímum skemur
daglega yfir háveturinn.
Stöðug fjölgun
Gæzluvöllunum hefur stöð-
ugt fjölgað á síðustu árum,
þeir eru nú 25 að tölu; auk þess
starfa tveir vellir ennþá með
því sniði, sem fyrstu leikvell-
irnir höfðu. Þar að auki eru í
öllum hverfum borgarinnar
opnir leikvellir búnir leiktækj-
um og girtir, en án gæzlu;
einnig svonefndir sparkvellir,
þar sem börn hafa aðstöðu til
boltaleikja. Víða hefur einnig
verið komið fyrir leiktækjum á
opnum ógirtum svæðum. Munu
þetta vera samtals 50 leik-
svæði.
Síðastliðin tvö sumur hefur
verið starfræktur starfsvöllur
vestur við Meistaravelli. Er
hann opinn öllum börnum án
aldurstakmarka. Hann hefur
aðallega verið sóttur af börnum
á 5—12 ára aldri. Þar hafa börn
aðstöðu til að byggja og smíða,
teikna, móta í leir og fleiri efni,
mála, sauma og til ýmiss ann-
ars föndurs. Hefur völlurinn
gefið góða raun og verið sóttur
af fjölda barna, ekki einungis
úr því hverfi þar sem hann er
staðsettur, heldur og víða að
úr bænum. Þar hafa tveir
handavinnukennarar starfað,
og eru það einu leikvellirnir þar
sem karlmenn starfa. Á starfs-
vellinum hefur verið tekið lágt
gjald af hverju barni, og er það
eini völlurinn þar sem gjald
hefur verið tekið.
Nú eru starfandi 00 gæzlu-
konur við leikvellina, víðast
tvær á hverjum velli, sums
staðar þrjár og fimm á stærsta
og fjölsóttasta vellinum. Að-
sókn er mjög misjöfn að gæzlu-
völlum, að nokkru leyti árstíða-
bundin, en fer þó fyrst og
fremst eftir veðrinu, en það fer
ekki alltaf eftir árstíðum, svo
sem kunnugt er. Eigi sér stað
tímabundin aukning i aðsókn,
sem oft hendir, er reynt að
bæta við gæzlukonum á leik-
vellina. Stefnan er sú, að ekki
komi fleiri en sem svarar 30
börnum á hverja gæzlukonu.
Leikföngum hefur fjölgað mjög
á völlunum á síðari árum, svo
sem við er að búast. Á völlunum
eru nú þessi leikföng: sand-
kassar, vegasölt, klifurgrindur
úr tré, klifurbogar úr málmrör-
um, langir kassar með 4 hæð-
um og stýri við hvert sæti, ról-
ur, ruggurólur, hringekjur,
símakapalshefti (á tveim hæð-
um), gamlir bátar á nokkrum
völlum, smáhús á nokkrum
völlum, bíla- og vinnuvéla-
dekk, ruggubátar, trébílar (án
hjóla), rennibrautir, sleðar,
skóflur.
Könnun á starfsemi
leikvalla
Leikvallanefnd, sem kosin er
af borgarstjórn til fjögurra ára,
sér um starfrækslu leikvall-
anna. Er fræðslustjóri borgar-
innar formaður hennar. Hefur
jafnan, eða svo lengi sem ég
þekki til, sem er um tíu ára bil,
ríkt einhugur í nefndinni um
að þoka þessum málum fram,
þó að engum sé það ijósara en
nefndarmönnum, að margt er
ógert, margt mætti betur fara
og að aukins átaks er þörf á
næstu árum. Það sem nefnd-
inni er og hefur jafnan verið
ríkast í huga er, að innra starfi
gæzluvallanna verði nákvæmur
gaumur gefinn, svo að leikvell-
irnir mættu vera börnunum
ekki aðeins geymslustaður og
öryggi fyrir umferðarhættum,
heldur jákvætt athvarf í upp-
eldislegu tilliti. í þeim tilgangi
m. a. lét nefndin fara fram
könnun á starfseml leikvall-
anna allt árið 1970. Könnunin
beindist einkum að þessum at-
riðum:
Heimanbúnaði barna og hegð-
un þeirra á leikvellinum.
Aðstöðu á leikvelli, leikföngum
og skýli.
Starfi gæzlukvenna og aðstöðu
þeirra í starfi.
Skráðar voru niðurstöður at-
hugana um 144 börn. Var þar
einkum fjallað um eftirtalin
efni:
Hversu Iengi hefur barnið verið
á gæzluvellinum?
Kemur barnið að staðaldri á
gæzluvöllinn?
Sækja systkini barnsins, eða
hafa sótt, einnig völlinn?
Eru sýnileg þreytumerki á
barninu á leikvellinum?
Er barnið venjulega allan
gæzlutímann?
Athafnir barnsins á vellinum
og virkni í leik.
Félagslyndi barna og einræni.
Hugkvæmni barna í leik og
vinsældir meðal leikfélaga.
Þörf sérstakrar umönnunar eða
eftirlits af hálfu gæzlu-
kvenna.
Hvort barnið unir sér á gæzlu-
vellinum.
Hvort barnið hefur átt erfitt
með að aðlagast vallardvöl-
inni.
Samskipti gæzlukvenna og að-
standenda.
Klæðnaður barnanna.
Upplýsingar um þessi atriði
voru fengnar með kynnum af
börnunum og starfseminni yfir-
leitt, og einnig var stuðzt við
upplýsingar gæzlukvenna. Tala
allra barna, sem leikvellina
sóttu, reyndist vera 2243 eða
rösklega þriðjungur þeirra
barna sem var á aldrinum 2—6
ára á því tímabili, sem könn-
unin var gerð.
Þá var athuguð á einum
gæzluvelli, hve mikill hluti
barnanna, sem sóttu gæzlu-
völlinn fyrir hádegi, kom aftur
eftir hádegi. Niðurstöður voru
þessar:
Af 2 ára börnum 71%
— 3 — — 65%
— 4 — — 39%
— 5 — — 53%
Einn þátturinn í könnuninni
var spurningar, sem sendar
voru til foreldra. Var lögð fram
21 spurning, og bárust svör
frá 474 aðilum. Foreldrum var
m. a. gefinn kostur á að koma
fram með ábendingar eða ósk-
ir varðandi fyrirkomulag og
starfrækslu leikvallanna. Voru
þetta helztu ábendingar og
óskir, sem fram komu:
Skýli fyrir börnin.
Fjölbreyttari og betri leikað-
staða.
Meira og nákvæmara eftirlit
með börnunum og að meira
væri gert að því að kenna
þeim leiki, segja sögur og
syngja með þeim.
Að 6 ára börn og eldri fái að-
gang að gæzluvöllum.
Að gæzlukonur hafi sérstaka
menntun til starfsins.
Nánar verður ekki farið út í
það hér að skýr&'Ará könnun
þessari, þar eð það mundi
35