Samvinnan - 01.02.1972, Side 47

Þorbjörn Broddason:
Sjónvarp og börn
Hvernig yrði okkur við ef við
værum beðin að sjá af 1—3
klukkutimum á nær hverjum
degi það sem eftir væri ævinn-
ar í athöfn, sem við hefðum
ekki tekið þátt i áður? Hætt er
við að flestir þættust sjá tor-
merki á því að verða við slikri
bón. Þó mun ekki fjarri sanni,
að töluverður hluti fslendinga
hafi gert þetta eftir tilkomu
sjónvarpsins.
Vitaskuld eru mjög mismikil
brögð að því, hve mikið menn
horfa á sjónvarp. Úrtaksathug-
un, sem var gerð í nóvember
1970, leiddi i ljós að nálægt %
hlutar íslendinga á aldrinum
14—79 ára horfðu eitthvað á
sjónvarpið á hverjum sjón-
dagblöð og sérstaklega kvik-
myndir, hafa látið undan síga,
en hljóðvarp og sjónvarp eru á
stöðugri uppleið. Kvikmyndirn-
ar liggja af augljósum ástæðum
sérstaklega vel við höggi, þegar
sjónvarpið kemur til skjalanna,
þar sem óhagræðið af því að
gera sér ferð úr húsi auk þess
að eyða nokkurri fjárupphæð
vegur ekki upp á móti þeim
tæknilegu kostum, sem kvik-
myndahúsið hefur fram yfir
sjónvarpsviðtækið. Það má
leiða líkur að því, að hlutverk
kvikmyndahúsanna, að svo
miklu leyti sem þau lifa af,
verði að sjá fyrir „öðrum þörf-
um“, þ. e. að kvikmyndin sjálf
verði nánast aukaatriði, en
unglingar t. d. noti staðinn
sem eins konar „hlutlaust
svæði“ til að hittast. Ýmsir,
ekki sízt hér á landi, hafa látið
í ljós áhyggjur af því, að sjón-
varpið mundi ganga af menn-
ingararfi okkar dauðum (þess-
ar áhyggjur voru raunar sér-
staklega bundnar Keflavíkur-
sjónvarpinu, en liklega má telja
að í hópi andstæðinga þess hafi
dulizt nokkrir andstæðingar
sjónvarps almennt). Óttazt var,
að bóklestur mundi leggjast
niður með öllu. Á mynd 2 er
milli barna, sem bjuggu á sjón-
varpssvæði, og barna, sem
bjuggu á sjónvarpslausu svæði.
Taflan hér að neðan sýnir
hlutfallstölur þeirra barna i
hverjum aldursflokki sem sögð-
ust hafa lesið 3 bækur eða fleiri
„síðustu 30 dagana" (skólabæk-
ur eru undanskildar):
Sjónvarpssvæði
é .> £ « «
a " § % « «
« T, 'Z tL ®
l £ X 3 <H II «H T3 U M C X <D c « w ®
3 bækur lesnar % % % %
10—12 ára dr. 40 50 45 52
10—12 ára st. 62 54 55 64
13—14 ára dr. 25 34 29 60
13—14 ára st. 43 40 53 57
Taflan sýnir, að hlutfall
þeirra barna, sem hafa lesið 3
eða fleiri bækur, er i öllum til-
vikum hæst meðal þeirra, sem
hafa ekki aðgang að sjónvarpi.
Munurinn er þó ekki stórkost-
legur og raunar fullt eins at-
hyglisverður milli aldursflokka
og kynja.
Aukin sjónvarpsnotkun bitn-
ar fyrst og fremst á annarri frí-
stundaiðju, eins og dæmin um
kvikmyndasókn og bóklestur
gefa vísbendingu um. Þegar
frístundirnar hrökkva ekki til,
verður að taka af vinnutima
(heimavinnu fyrir skólann) eða
svefntíma. Erlendar rannsókn-
ir hafa ekki leitt í ljós teljandi
áhrif sjónvarps til minnkunar
á heimavinnu skólabarna.4)
Aftur á móti eru rannsakendur
almennt sammála um, að
Ár
Mynd 2
varpsdegi.1) Eins og mynd 1
sýnir var nokkur dagamunur á
notkun sjónvarpsins, en hlut-
fallið fór aldrei niður fyrir 50%
þessa viku, og raunar aðeins
einu sinni niður fyrir 60%. Út-
breiðsla sjónvarpsins var ör á
íslandi líkt og í öðrum löndum.
Útsendingar íslenzka sjón-
varpsins hefjast haustið 1963,
en haustið 1970 eru 38.000 sjón-
varpsviðtæki í landinu.2) Fjölg-
unin spannar þó að sjálfsögðu
miklu lengra tímabil, þar sem
Keflavíkursjónvarpið var orðið
áratugs gamalt þegar hið is-
lenzka hóf sendingar.
íslenzkar fjölmiðlarannsóknir
eru skammt á veg komnar og
heimildir eru því af skornum
skammti um útbreiðslusögu
fjölmiðla hér á landi. Meira er
vitað um þau mál í ýmsum öðr-
um löndum, og ég birti hér til
hliðsjónar mynd 2, sem sýnir
útbreiðsluferil 4 helztu fjöl-
miðla í Bandaríkjunum síðan á
miðri 19. öld.3) Myndin sýnir
glögglega hversu eldri miðlar,
ekki gerð grein fyrir útbreiðslu-
ferli bóka. Ég gerði hins vegar
athugun meðal íslenzkra barna
á aldrinum 10—14 ára á árinu
1968. Ég spurði þau meðal ann-
ars hversu margar bækur þau
hefðu lesið undangenginn mán-
uð. Nokkur munur kom í ljós
háttatími skólabarna flytjist
aftur um 10—20 mínútur til
jafnaðar við tilkomu sjón-
varpsins.
Bæði áhyggjur af skaðvæn-
legum áhrifum sjónvarps og
vonir um gagnsemi þess hafa
verið mjög bundnar við börn.
Þetta er í hæsta máta eðlilegt,
bæði vegna þess valdaráns sem
sjónvarpið fremur gagnvart
foreldrum á uppeldissviðinu og
vegna þeirra miklu möguleika
sem sjónvarpið virðist búa yfir
til miðlunar á þekkingu. Von-
irnar eru bundnar þessum
miklu möguleikum, en áhyggj-
urnar koma til þegar foreldr-
arnir finna vanmátt sinn til að
hafa áhrif á það uppeldisefni,
sem þessi fjölmiðill flytur inn
á heimilin.
í áðurnefndri athugun gerði
ég tilraun til að kanna sam-
bandið milli sjónvarpsnotkunar
og áhuga á öðrum löndum. Ég
bað börnin að nefna það land,
sem þau mundu helzt vilja
flytjast til, ef þau yrðu af ein-
hverjum ástæðum að flytjast af
íslandi. Eitt, sem vekur athygli
þegar svörin við þessari spurn-
ingu eru skoðuð, er hve þröng-
ur hópur landa það er, sem
börnin velja:
Danmörk..........21%
Bretland 18%
Noregur ........ 15%
Bandaríkin.....14%
Svíþjóð.......... 7%
Önnur lönd.....25%
Stærsti hluti hópsins „Önnur
lönd“ eru Vestur-Evrópulönd
önnur en þau, sem eru talin
sér hér að ofan. Eitt einasta
barn (af 600) valdi Austur-
Evrópuland (Rússland), og aðr-
ar heimsálfur (þar með talin
t. d. Kanada og Ástralía) völdu
aðeins um 5% samtals. Þess ber
að geta að Ástralíuævintýrið
var naumast hafið hér á landi
þegar athugunin var gerð.
Ég skipti börnunum í þrjá
hópa, eftir því hve lengi þau
höfðu haft sjónvarp á heimil-
um sínum, og athugaði síðan
landaval innan þessara hópa.
Þau, sem höfðu haft sjónvarp
„lengi“ á meðan Keflavíkur-
sjónvarpið var eitt um hituna,
nefndu oftast Bandaríkin og
Bretland. Þau, sem höfðu haft
sjónvarp stutt eða alls ekki á
þeim tíma, nefndu oftast Dan-
mörku og Bretland. Þau, sem
bjuggu á sjónvarpslausa svæð-
inu, nefndu Danmörku oftast.
Þegar þessar niðurstöður eru
túlkaðar, kemur ýmislegt fleira
til en bein utanaðkomandi
áhrif. Til dæmis kom í ljós, að
þau, sem völdu Bandaríkin,
nefndu búsetu vina og vanda-
manna í landinu sem ástæðu
oftar en þau, sem völdu eitt-
hvert hinna landanna: Þessi
ástæða var nefnd af 40% þeirra
sem völdu Bandarikin, af 36%
þeirra sem völdu Danmörku,
29% þeirra sem völdu Bretland,
28% þeirra sem völdu Noreg og
43