Samvinnan - 01.12.1973, Blaðsíða 24

• •fS? < ••' sfroÆS Tf'<- *?* ,< <£ —
:.s -

Sm
aða herbergið, þangað sem fólk
leitaði smámsaman með öll sin
verkefni?
Hörður: Á þjóðveldisöld er bað-
stofan bað-stofa, þ. e. a. s.
pínulítið kames þar sem menn
taka gufubað. Þetta er vitan-
lega tengt ytri aðstæðum: Þeg-
ar landnámsmenn setjast hér
að, er landið að minnstakosti
hrísi vaxið, þó kannski hafi
ekki verið mikið um eiginlega
skóga, og þeir hafa nægan
eldivið. Þessvegna geta þeir
reist svona stór hús og hitað
þau upp. En það gengur smátt
og smátt á þennan „skóg“, og
þá verða þeir að fara að bjarga
sér (viður sem fluttur var inn
frá Noregi var aðeins til að
byggja úr). Svo gerist það á
14., 15. og 16. öld, að eldivið-
inn fer smátt og smátt að
þrjóta, svo ekki er hægt að
kynda þessi stóru hús. Þá flýr
fólkið inní baðstofuna í vetr-
arhörkum og kyndir hana upp,
afþví það er tiltölulega ódýrt,
og það sér framá að ekki er
hægt að snúa til baka. Það er
vandamál, sem verður leyst
með þeim hætti, að fólkið flyt-
ur stofuna með sér inní bað-
stofuna, þ. e. a. s. baðstofan
verður íveruhús.
SAM: Og fólkið hættir að baða
sig?
Hörður: Já. Siðan er baðstofan
stækkuð og pallurinn helzt
annarsvegar, en borð og bekk-
ur stofunnar eru sett hinsveg-
ar, og svo lítil ónstofa innan-
úr þverveggnum. Ónstofa er
lítið hús með steinofni, sem
kyntur er upp. Þessi baðstofu-
menning og baðstofurómantík
er í rauninni blekking, því bað-
stofan einsog við þekkjum
hana er 18. aldar fyrirbrigði.
En svo gerist enn verri hlut-
ur: Brennsluefnið sem notað
var í ofnana þrýtur líka á 18.
öld, og þá er ekkert eftir nema
hitinn af manneskjunni.
Jón: Og af blessuðum skepn-
unum, ljúfurinn.
Hörður: En fjósbaðstofan er
aðeins til í tveimur héruðum
á íslandi, í Skaftafellssýslu og
í hluta af Eyjafirði og hluta af
Þingeyri. Annarsstaðar er hún
ekki til. Það sem gerist er
þetta, að fólk sefur í skálum
alveg framá 18. öld, og síðan
hefst flutningurinn. Fyrst fer
bóndinn og byggir sér stofu
við hliðina á þessari gömlu
baðstofu, en ofurlítið hærri, og
fær hitann af verkafólkinu inn-
til sin. Síðan koma konurnar
með rúmin sín inná pallinn, og
seinast karlarnir. Þessir þjóð-
flutningar innan bæjarins taka
hundrað ár.
SAM: Þú talar um baðstofu-
rómantík og blekkingar í því
sambandi. Nú verður því samt
varla neitað, að útaf fyrir sig
er baðstofan og það sem þar
Guðrún: Ég hefði haft gaman
af að fá skýringu á því, hvers-
vegna þessir timburstafnar
fara alltíeinu að koma til sög-
unnar og setja svo sterkan svip
á bæina.
Hörður: Venjulegt plan á ís-
lenzkum sveitabæ er þannig all-
an þennan tima, að fremst er
langhús og i miðjunni á þvi
eru bæjardyrnar. Annarsvegar
er veizlustofa og hinsvegar
skáli þar sem allt fólkið sefur,
og nú er ég að tala um betri
bæi, stórbýli. Siðan eru göng
fer fram merkileg menningar-
stofnun: þar eru í senn stund-
aðar allar hannyrðir og bók-
menntaiðkanir hvers heimilis
og þjóðarinnar i heild.
Hörður: Þetta er bara kækur,
sem hver maður tekur upp eft-
ir öðrum ánþess að vita nokk-
urn skapaðan hlut. Baðstofan
einsog við þekkjum hana er
varla eldri en 200 ára.
og úr þeim er búr og eldhús og
lítið herbergi, sem kallast litla
baðstofa, þar sem bóndinn býr,
og aftast stóra baðstofa,
þ. e. a. s. dagstofa, þar sem
fólkið situr og vinnur á dag-
inn. Þegar fyrrnefndur flutn-
ingur úr skála fer fram, tæmist
hann og fólk veit ekki hvað við
hann á að gera, og menn hafa
ekki lengur efni á að hafa
svona stóra veizlustofu. Það
gerist allt í senn, að danskir
kaupmenn hefja búsetu á ís-
landi uppúr 1760 og fara að
reisa sér timburhús, sem
mönnum finnst ákaflega fínt.
Timburgaflarnir
24