Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.05.1917, Blaðsíða 54

52
fram og aftur í tímann, til að átta sig á orsökum og
afleiðingum þessa hildarleiks, sem verið er að heyja.
Þó nú einhver vildi reyna að mynda sér óhlut-
dræga skoðun um tildrög ófriðarins eftir þeim heimild-
um, sem fyrir liggja og oftast er otað fram, þá myndi
ihann reka sig á svo miklar mótsagnir og andstæður,
jafnvel á milli þeirra, sem fylgjast að málum á yfir-
borðinu, að hann kæmist í hin mestu vandkvæði. I
alvöru dettur auðvitað engum í hug að halda því fram,
að morð austurrizka ríkiserfingjans liafi verið orsök svo
stórra atburða, þó það væri neistinn, sem kveikti bálið.
Þó hermdarverk væri, þá hefði sá blossi sloknað eins
og aðrir álíka, ef bálkösturinn hefði ekki áður verið
hlaðinn.
Ef litið er á hvatirnar til þeirra aðal-styrjalda,
sem mannkynssagan ræðir um, þá koma þar í helztu
dráttunum til greina: Persónuleg drotnunárgirni og póli-
tisk yfirráð, þjóðernis- og kynþátta-rígur, trúarágreining-
ur, frelsisbarátta í ýmsum myndum (sbr. ýms borgara-
stríð), nýlendupólitík og aðrir viðskiftahagsmunir o. fl.,
o. fl. I fljótu bragði virðist eins og í þessari styrjöld
sé öllu þessu til að dreifa, og það er að því leyti rétt
ályktað, að í þeim vef eru margir þræðir og mislitir,
og hins vegar ekkert látið kyrt liggja, sem æst geti
upp bardagalöngun þjóðanna. En að því leyti, sem
slíkar hvatir eru kveiktar upp, eftir að striðið er hafið,
í því skyni, að ala á vígamóð manna og heift til mót-
stöðuþjóðanna, þá geta tildrög stríðsins ekki rakizt til
þeirra, né yfir höfuð til persónulegra hvata hinna ein-
stöku hermanna.
Líkleg tilgáta um orsakir þessa hildarleiks verður
þvi miklu fremur, að gefa svar við tilgangi ýmsra þjóða
með undanfarandi vígbúnaði, heldur en hinu, hvers
vegna ei varð lengur beðið, eða hvaða meðul notuð séu
síðan til æsinga meðal alþýðu manna. Margir einblína á
vigbúnaðinn sjálfan sem beina orsök stríðsins, en þar get-