Andvari - 01.06.1964, Page 36

34
BIRGIR TIIORLACIUS
ANDVARI
danska ríkisskjaldarmerkið í stjórnartíð
Kristjáns IV., þar sem jiað síðan var (með
nokkurri tilfærslu 1819) unz fálkamerk-
ið var upp tekið.
Með konungsúrskurði frá 3. október
1903 var ákveðið, að skjaldarmerki Islands
skyldi vera „hvítur íslenzkur fálki á blá-
um grunni", sbr. auglýsingu nr. 27/1903,
um breytingu á skjaldarmerki Islands, og
auglýsingu nr. 62, 19. desembcr 1903, um
samþykkt á uppdrætti af hinu nýja skjald-
armerki. Hinn 12. marz 1904 var svo gef-
inn út konungsúrskurður um breyting á
innsigli íslands, sbr. auglýsingu nr.
9/1904, og mælt fyrir um, að i stað
„fisksins, sem í því er, komi fálki“. Fálka-
merkið var um hríð yfir dyrum alþingis-
hússins og enn er það yfir dyrum safna-
Iiússins við Hverfisgötu og á ýmsum borð-
búnaði og húsbúnaði í ráðherrabústaðn-
um, Tjarnargötu 32 í Reykjavík. í skrif-
stofu forsætisráðherra í stjórnarráðshúsinu
var þangað til á þessu ári stóll við funda-
borð ríkisstjórnarinnar með útskornum
fálka undir hvorum stólarmi og á stólbaki.
Mun stóll þessi vera frá dögum Hannesar
Hafstein. Stóllinn er nú geymdur í Þjóð-
minjasafni.
Fálkinn var skjaldarmerki Islands þang-
að til 1919, er gefinn var út svofelldur
konungsúrskurður 12. febr. (nr. 2/1919):
„Skjaldarmerki Islands skal vera krýnd-
ur skjöldur og á hann markaður fáni
íslands. Skjaldberar eru hinar alkunnu
fjórar landvættir, þannig: dreki, gamm-
ur, uxi og risi.“
Ríkarður Jónsson, myndhöggvari, gerði
teikningu af skjaldarmerkinu samkvæmt
tillögu Matthíasar Þórðarsonar, þjóð-
minjavarðar. Segir svo um þetta í skýrslu
Þjóðminjasafnsins árið 1920, skráðri af
Matthíasi: „Skjaldarmerki Islands, hið
1) Dr. Kristján Eldjárn: Hundrað ár í Þjóð-
minjasafni.
nýja, prentað sem fylgiblað við Stjórn-
artíðindi fyrir Island, 1919 A. 2. Blað-
stærð 25,5X18 cm. Prentað í Kaup-
mannahöfn eftir uppdrætti, sem Rík-
arður Jónsson gjörði fyrir Jón Magn-
ússon, forsætisráðherra, eftir tillögu gef-
anda (þ. e. Matthíasar Þórðarsonar). Kom-
ið hafði fram tillaga um að hafa skjaldar-
merkið fjórskiptan skjöld, eða með 4 reit-
um, og sína landvættina í hverjum. Sú
tillaga var studd af nokkrum stjórnmála-
mönnum og því tók gef. það tillit til
hennar og landvættanna, að hafa þá (sic)
fyrir skjaldbera, þegar skjaldbcrar yrðu
sýndir með merkinu, sem hann lagði til
að hafa með sömu gcrð og þjóðfánann, ef
skjaldarmerkið með fálkanum yrði af-
numið aftur og ekki aðeins breytt í því
fálkamyndinni, eins og hann hafði farið
fram á í Árbók Fornleifafélagsins 1915,
23, og ef ekki yrði tekið upp aftur í stað
fálkamerkisins hið forna þorskmerki, sem
hann lagði til að fremur yrði tekið upp
en þjóðfánamerkið eða nokkurt annað
skjaldarmerki, ef fálkamerkið yrði afnum-
ið. Flafði hann fengið fjölda marga máls-
metandi menn í Reykjavík til þess að
senda stjórnarráðinu áskorun um þetta,
en það ckki sinnt því. Eftirá viðurkenndi
þó Jón Magnússon, ráðherra, fyrir gef., að
hann þá væri orðinn þeirrar skoðunar, að
réttast hcfði verið að halda fálkamerkinu
með breyttri mynd. — Ríkarður Jónsson
hafði mjög nauman tíma til að gera frum-
mynd sína og lagði gef. til, að hún yrði
ekki prentuð þannig; einkum var hann
mótfallinn lögun skjaldarins að neðan,
fyrirkomulaginu á skildi og skjaldberum,
þessari gerð á griðungnum og bergrisan-
um. En prentuninni var hraðað og látið
sitja við fyrirmyndina svo sem hún var.“
(Þjms. 8112).
Litmynd sú, sem M. Þ. nefnir hér að
framan — fjórskiptur skjöldur með sína
landvætti í hverjum reit — er geymd í