Andvari - 01.06.1964, Page 83

ANDVARI
DANSKAR BÓKMENNTIR 1940—60
81
undirgefninnar undir örlög sín; þeim lær-
ist að velja undirgefnina. Ungi maðurinn
verður ástfanginn af konu vinar sins,
skemmdarverkaforingjans, og þau stofna
af skyndingu til ástasambands án þess að
taka tillit til annars en sinnar eigin ham-
ingju. Þau hafa engar siðferðilegar efa-
semdir við að stríða, þau vilja njóta og
gefast hvort öðru, en atburðanna rás leið-
ir óhjákvæmilega til þess, að einn dag
standa þau á vegamótum: annaðhvort
verða þau að fórna sér alveg til þess að
njóta hvors annars án tillits til vinarins
og eiginmannsins, sem byssukúla hefur
gert að lamamanni, eða beygja sig til þess
að hjálpa honum. Og þau velja sjálfsaf-
neitunina, hún til þess að hverfa aftur til
manns síns og lifa lífinu fyrir hann, hann
til þess að snúa aftur til baráttunnar, nú
allur annar maður. Með öruggri hendi er
sagan ofin utan um þessi tvö efnisatriði:
stríðið og ástina, og þar við bætist svo
lýsing lausnarinnar, sálfræðilega séð. Mál-
ið er i senn viðkvæmt og siðlátlega hart
og nær tilætlun bókarinnar út í æsar.
Sagan er heilsteypt og karlmannlega jafn-
væg og persónulýsingarnar fyrirtak. Þess-
ir eiginleikar gera hana að beztu skáld-
sögu, sem skrifuð hefur verið á dönsku á
eftirstríðsárunum.
Frá þessum höfundi er ekki langt stökk
til Erik Aalbæk Jensen (1923), sem á sama
hátt knýr persónur sínar til þess að velja
á milli, en hann kýs að leysa vandann á
kristilegum grundvelli. I skáldsögunni
,,Dæmningen“, sem út kom 1952, tók
hann undir eins afstöðu gegn raunsæinu
og reyndi að leiða i ljós, hversu lítið er á
skynsemina að treysta. Skynsemin, sem
átti að bægja öllum ógnum frá og tryggja
okkur velferðartilveru, reyndist vera eins
og veikbyggð stífla, sem dálítið hryðju-
veður getur komið fyrir kattarnef. And-
spænis áhangendum skynseminnar stend-
ur svo fólk trúarinnar, sem hið illa og
skynsemdarlausa kemur ekki á óvart, af
því að það reiknar með því sem sjálfsögð-
um hlut. Þessi viðfangsefni glímir svo
höfundurinn við í seinni bókum sínum,
en af þeim er sérstök ástæða til að nefna
„Gertrud“ (1956), sem fæst við atburði
frá hcrnámsárunum. En það verður að
segjast eins og er, að í seinni verkum
sínum hefur höfundurinn ekki staðið við
þau fyrirheit, sem hann gaf með fyrstu
sögunum.
Willy-August Linnemann (1914) er
nokkuð svo framandi fugl í dönskum bók-
menntum og byrjaði sem átthagaskáld
með rætur í Flensborg og Suður-Slésvík.
Idann tryggði sér sæti með sögunni „Natt-
en fpr freden" (1945), sem fjallar um
skemmdarverkamenn. í sögunni eru stríðs-
lýsingar fléttaðar saman við mjög opin-
skáar ástalífsfrásagnir, eins og hjá Skou-
Hansen seinna, en Linnemann tekst ekki
eins vel og honum að skapa listræna heild
úr efninu. Mörg ár eftir að sagan kom út
var hann óvirkur, en sendi siðan frá sér
tvær bækur, sem tákna úrslitasigur hans.
Þetta eru tvö smásagnasöfn, „Det skjulte
ansigt“ (1958) og í framhaldi af því ,,D0d-
en má have en ársag“ (1959), sem hann
kallar Evrópusmásögur og vill með því
leggja áherzlu á, að sögurnar séu sam-
evrópskar að efni og hugsun, þótt efnis-
atvik þeirra allra gerist í heimahéraði hans
rétt fyrir sunnan dönsku landamærin.
Hinar mörgu smásögur mynda smám
saman eina heild eins og hjá Vilh. Bergs0e
og Karen Blixen, og boðskapurinn er ó-
tvíræður: afkristnun andlega lífsins og
vaxandi heimslund er það böl, sem er
frumorsök að gæfuleysi Evrópu.
Að lokum skal ég í örfáum orðum vekja
athygli á allmörgum rithöfundum, sem
ekki er hægt að segja mikið um enn sem
komið er en ástæða er til að gera sér góð-
ar vonir um. Fyrst nefni ég einn hinn
elzta, Poul 0mm (1919), sem skrifað hef-