Andvari - 01.06.1964, Qupperneq 117

ANDVAHI
FYRSTI ÍSLENZKI BÚFRÆÐINGURINN
115
Ég kom til Grafaróss 17. júní, var svo
þar þann 18. og sýndi heimamönnum þar
garðrækt og skurð á sverði (rnó). Fer svo
þaðan þann 19. og yfir Unadalsjökul, svo
út í gegn um Svarfðardal og leið þá hing-
að inn í Eyjafjörð, gat ég á veginum séð
jarðyrkju bænda, sem var hérumbil alls-
staðar eins. A einstöku stöðum hafði fólk
matjurtagarða, sem í voru mest megnis
ræktaðar kartöflur og næpur, þessar tvær
plöntur, sem allsstaðar geta vaxið á voru
landi, hvar sem reynt er til að rækta þær,
þó það sé misjafnt með vöxt þeirra, valla
samt fyrir það, að þær geti ekki alstaðar
vaxið vel veðráttunnar vegna, en vegna
þess að þær vanti góða meðferð. Það er
þó ekki talsmál um það, að ýmsir fleiri
garðávextir gætu vaxið hér, ef rétt væri að
farið og fólk hefði þekkingu á þeim. Ég
ímynda mér, að það væri gott, að ég, ef
ég ferðaðist hér um landið næsta ár,
feingi mér nokkuð mikið af fræi, af þeim
ávöxtum, sem ég veit að þola bezt vort
loftslag, og léti svo fólk fá það, þar sem
kálgarðar eru hafðir. Mér sýnist ríða svo
mikið á því, að fólk hér lærði kartöflu
og kálgarðarækt mikið víðar en nú tíðg-
ast, því svoddan ávextir eru bæði hollir og
gjöra mikil drýgindi í búi, að ég vildi
gjarnan semja dálítið kver um það með
tímanum, ef ég gæti.
Maður verður að hverfa til efnisins
aftur og tala um Svarfaðardal. Túnin
voru þar alstaðar ósköp þýfð og meðferð-
in á áburðinum slæm, túngarðar hvergi
og sauðataðinu alstaðar brennt. Ég sá á
sumum stöðum, að þar voru brot af göml-
um túngörðum, og sáust merki til tveggja
túngarða á sumurn stöðum; sá ytri var
alltaf mikið eldri, sá innri þar á móti
hærri og nýlegri, það sýndi þess vegna, að
sá yzti hafði verið byggður í fornöld, hinn
þar á móti bara fyrir nokkrum hundruð
árum síðan; túnið fyrir innan hann eða
næst honum var nú magurt og graslítið,
svo ef maður hugsaði til að girða nýjan
garð um túnið, ímynda ég mér að bónd-
inn hlæði hann þá góðan spöl fyrir inn-
an næsta garð, þegar hann sæi, að það
væri ekki vert að girða í kringum meira
en þar sem vaxið gæti, og svo sparaði
maður sér nokkra vinnu, því þá þyrfti
ekki að hafa garðinn eins langan. Að
þetta færi svoleiðis er nú sjálfsagt; hvar
fyrir ætli maður vildi gjöra sér það ómak
að hlaða garðinn lengra frá bænum en
túnið næði og grasið gæti vaxið? I öllu
falli hafa þetta verið orsakir þær, sem
gert hafa það, að bóndinn, sem byggði
nýja garðinn, byggði hann heldur spöl-
korn fyrir innan þann gamla (12—15
faðma) heldur en að gera þann gamla
upp aftur.
Þar sem aðeins sáust menjar fyrir bara
einum túngarði, var bæði lyng og órækt
komin nokkuð inn fyrir allvíða. Ég hugs-
aði með mér: Hvernig mun þessu varið?
Og ég sagði við sjálfan mig: „Líklegast
væri það þó að maður hefði heldur getað
fært garðinn út en inn, því við viturn það,
að á íslandi tíðgast að slá hey á útengi og
svo er það oftast flutt heim og gefið þar
upp; svo krafturinn, sem fluttur er frá
úthaganum, mætti geta gert svo mikið að
verkum, að túnið mætti græðast út, í
staðinn fyrir að hverfa inn eða minnka.“
Eitt var þó víst, og það var það, að jarðir
þessar hafa hlotið að gefa minna af sér
ár eftir ár, þó mismunurinn sæist ekki
svo fljótt, og hagur þeirra, sem á þeirn
bjuggu, hefur smátt og smátt farið hnign-
andi, og hver var orsökin?
Jú, þegar ég kom heim að bænum, þá
voru sauðataðshlaðarnir við hvert fjárhús,
og stór öskuhaugur var á lækjarbakkanum
Þetta sýndi það, að sauðataðinu var brennt
og askan borin í lækinn og þar af gat
maður strax skilið, hvernig því var varið.