Andvari - 01.01.1939, Síða 115

Andvari
Einokunarfélögin 1733—1758
111
kaupmanna en félagsverzlun. Þessa hlið málsins kunni
stjórnin að meta og lét bjóða hafnirnar upp fyrr en
kaupmenn varði, 1. febrúar 1706, en þeir buðu hver í
kapp við annan, svo að leigan til konungs hækkaði nú
um h. u. b. 7000 dali, og komst upp í 20190 dali.
Svo há hafði hún aldrei verið áður, en konungur gaf
sitt ekki eftir orðalaust, og hélzt þessi háa ársleiga til
1715, en lækkaði eftir það.
Félagsverzlun komst ekki á meðan Árni Magnússon
lifði, og er víst um það, hann lét ekki sitt eftir liggja
að berjast gegn henni með hverjum þeim voþnum, sem
honum var kostur að beita og að gagni máttu koma.
^ð nokkuru leyti strönduðu áformin um hana á sund-
urþykki kaupmanna sjálfra, en þá sundrung kunni Árni
vel að nota. Einnig var Friðrik konungur fjórði jafnan
andvígur félagsverzlun. Þeir konungur og Árni dóu báð-
ir árið 1730 (Árni 7. jan., konungur 11. okt.), og nú var
t>ess ekki langt að bíða, að allt ísland yrði leigt einu
öinokunarfélagi.
Á árunum kringum 1730 var högum íslandskaup-
uianna þannig komið, að ýmsir þeirra áttu í vök að
verjast. Olli því nokkuð bruninn mikli í Kaupmannahöfn
1728, og svo hafði þeim gengið misjafnlega að rétta
við eftir skakkaföll, sem þeir urðu fyrir í norrænu styrj-
öldinni (1700 — 1720). Verst var þó samtakaleysi þeirra
s)álfra, sem meðal annars leiddi til þess, að íslenzka
varan seldist í öðrum ríkjum fyrir hlægilega lágt verð,
en hefði getað selzt miklu betur, ef kaupmenn hefðu
Unnið saman að því að afla góðra markaða. Sáu þeir
bað ráð vænst til viðreisnar verzlun sinni að stofna
^eð sér félag og vinna stjórnina til fylgis við það, svo
fð hún yrði fáanleg til að leigja því íslenzku verzlun-
Ina alla í einu lagi og lækka um leið ársgjaldið til kon-