Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 16

Flokkarnir höfðu horn í síðu hennar. En
við tókum okkur saman ráðamenn í fjár-
veitinganefnd hvað sem flokkarnir segðu,
fjárlögin varð að afgreiða, og við komum
þessu í gegn með miklum erfiðleikum. Það
sýndi sig við þessa tilraun, að utanþings-
stjórn var óheppilegt fyrirkomulag miðað
við íslenzkar aðstæður. Flokkarnir verða
að vera í þessu einn eða fleiri eftir því sem
atkvæðamagnið krefur í þinginu.
Vildu menn stofna lýðveldi strax á árinu
1943?
Alþingismenn voru ákveðnir í að gera
þetta strax og útrunninn var samningstím-
inn. Það voru kratarnir, sem stóðu einir
fyrir því, að málinu skyldi slegið á frest.
Var pað ástœðan fyrir því að þeir tóku
ekki þátt í yfirlýsingum Alþingis i nóvem-
ber 1943?
Já, svo mun vera.
Nú sendu menntamenn áskorun til Al-
þingis um frestun sambandsslita?
Hún var að engu höfð. Það var einhver
úrdráttur. Yfirleitt fengu þessir menn, sem
voru að draga úr því að við færum að
yfirlýstum vilja í þessu, mjög harða útreið,
alveg sérstaklega hjá Bjarna Benediktssyni
eftir að hann kom á þing. Hann tók mjög
skarpa afstöðu með að þessu yrði framfylgt
eins og yfirlýsingin hljóðaði um. Hann tók
virkan þátt í að undirbúa löggjöf um þetta,
eins og frá henni var gengið.
Hvað um óskir ríkisstjóra um. Þingvalla-
fund?
Hann var með einhverjar úrtölur, sem
var allt kveðið niður.
Hvernig var ágreiningurinn við Alþýðu-
flokkinn jafnaður?
Hann bara dó út af sjálfu sér. Það var
ekkert öðruvísi en hann varð bara að láta
undan með þetta og gerði það. Enda hafði
það svo lítinn hljómgrunn, bæði í þinginu
og meðal þjóðarinnar, að þar varð engu um
þokað.
Hvernig var skeyti konungs, þar sem
hann óskaði eftir frestun lýðveldistökunnar,
tekið?
Já, það var bara að engu haft eins og
önnur mótmæli, sem fram höfðu komið hér
innanlands, það fékk alveg sömu útreið.
Það olli engu hiki á það, að við héldum
okkar stelnu.
En hvað getur þú sagt okkur frá þjóðar-
atkvæðagreiðslunni um lýðveldisstofnunina
og stjórnarskrána?
Hún var mjög eindregin. Hún var að
vísu undirbúin vel, og vel haldið á því.
Niðurstaðan var mjög glæsileg, og Islend-
ingum til mikils sóma, enda voru hér ráðn-
ar lyktir á aldagamalli baráttu fyrir sjálf-
stæði og frelsi lands og þjóðar. Allir voru
sammála. I mörgum hreppum kom hvert
einasta atkvæði.
Var ekki fólkið almennt ákveðnara eftir
þessi úrslit?
Jú, vissulega og það var mikill styrkur
þeim sem áttu að fara með þetta síðar að
hafa svona eindreginn vilja fólksins á bak
við sig.
Urðu miklar umrœður um kosningu for-
setans?
Opinberlega var ekki mikið rætt um
þetta og yfirleitt var svona nokkur ein-
drægni um að Sveinn Björnsson tæki þetta
að sér, en ástæðan til þess að nokkrir menn
skárust þarna úr leik, voru tillögur hans
um frestun ákvarðana í málinu. Annars
þótti sú reynsla af honum í ríkisstjórastarf-
inu, að rétt þótti að fela honum forseta-
embættið til frambúðar.
Hvernig var 17. júni 1944?
Það var mikill hátíðarblær yfir þeim
degi, en veðrið á Þingvöllum var mjög
slæmt og dimmt í lofti. Þjóðin stóð á þeim
degi sem sigurvegari í sinni löngu og
ströngu frelsisbaráttu, sem staðið hafði um
aldir.
Hvernig var heillaóskum konungs tekið?
Það kom ekkert frá konunginum þegar
við vorum að taka við lýðveldinu fyrr en
á allra seinustu stundu, og því var vel fagn-
að af fundarmönnum. Friðrik VIII, faðir
Kristjáns konungs, var Islendingum mjög
velviljaður, og kom þetta mjög bert í ljós,
þegar hann heimsótti íslendinga. Kristján
konungur aftur á móti varð Islendingum
aldrei jafnhugstæður og faðir hans.
Var eklii einkennileg tilfinning að standa
þarna í rigningunni og endurlieimta sjálf-
stœði þjóðar sinnar?
Jú, það var einkennileg tilfinning að
standa í þeim sporum 17. júní 1944, og ekki
sízt þeirra, er nokkuð höfðu unnið að þessu
máli. Raunar snerti þetta tilfinningar allra
Islendinga, því jjcini var nú í blóð borin
sjálfstæðisviðleitni og j:>að að reyna að
standa á eigin fótum. Ósjálfrátt renndu
menn huganum til þess tíma, er þannig
var ástatt iyrir íslendingum, áður en Norð-
menn tóku sér alræðisvald hér. Þeir voru
neyddir til þess að gera Gamla sáttmála og
þótti illa á lialdið, og grátandi skrifuðu
foringjar okkar undir Kópavogssamjjykkt.
Anœgjan hefur verið mikil meðal fólks-
ins?
Ánægjan var mjög mikil og hrifning yfir
}:>eim sigri, sem oss hafði fallið í skaut og
fengið staðfestingu að Lögbergi, hinum
forna Jringstað íslendinga.
Hvernig finnst þér hafa til lekizt siðan?
Allar þær vonir, sem við höfðum gert
okkur um hagsbætur af eigin yfirráðum
okkar í landinu, hafa rætzt í fyllsta máta.
Framþróunin til umbóta og framfara í
landinu hefur verið svo ör, að telja má óvíst,
að eigi fjölmennari hópur en íslendingar
eru hafi nokkur staðar í víðri veröld lyft
slíku Grettistaki til umbóta og framfara,
sem íslendingar hafa gert á þessu tímabili.
Og þó að við eigum nú við nokkra fjárhag-
lega erfiðleika að etja, þá hafa íslendingar
aldrei verið jafnvel á vegi staddir með að
ráða þar bót á, svo að vér þurfum engu að
kvíða. Verkefnin blasa hvarvetna við okkur
á sjó og landi og kalla á djörfung okkar og
dug.
Að endingu vil ég segja, að það sé mesta
gæfuspor, sem ísland hefur stigið, að
taka öll sín mál í sínar eigin hendur og
gerast sjálfstæð þjóð í þessu stóra samfélagi
mannkynsins.
5TÚDENTABLAÐ
16