Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 18

Að ulanríkismálin væru sameiginleg með
Dönum?
Nei, utanríkismálin voru aldrei sameig-
inleg, en Danir fóru með utanríkismál Is-
lendinga í umboði þeirra, sem er svolítið
annað eins og þið skiljið. Það sýndi sig til
dæmis seinna, þegar I’jóðabandalagið var
með aðgerðir sínar gegn Mussolini út af
Abyssiníu og bannaði vðiskipti við Ítalíu.
Þá vorum við ekki meðlimir í Þjóðabanda-
laginu og vorum frjálsir að skipta við Itali,
þó að Danir væru að ybba sig við Mussolini.
Voru þá viðskipti milli Italiu og íslands?
Já, vitanlega, mikil ósköp. Helgi Briem var
þá fiskifulltrúi íslands í Suðurlöndum og
var búsettur í Barcelona. Ég man, að hann
fór einu sinni á fund Mussolinis með
danska sendiherranum í Róm. Mussolini
tók Helga eins og hann ætti í honum hvert
bein, en virti Danann ekki viðlits; hann
gerði allt, sem við báðum hann um í þetta
skipti.
En störfuðu Islendingar þá eingöngu á
vegum Dana?
Við vorum teknir þarna inn sem venju-
legir starfsmenn, fengum okkar forfrömun
nákvæmlega eftir sömu reglum og Danir.
Við vorum þarna nokkrir, fyrstur var Stef-
án eins og ég sagði, síðan kom ég, þá Agnar
Kl. Jónsson, sem nú er ráðuneytisstjóri,
síðan Gunnlaugur Pétursson, nú borgarrit-
ari, og Henrik Sv. Björnsson, ambassador í
París, báðir um svipað leyti.
Við höfðum undan engu að kvarta af
Dana hálfu í framkomu gagnvart okkur.
Okkur var sýndur fyllsti velvilji, við for-
frömuðumst eftir sömu seinu byrókratísku
reglum og aðrir ungir menn, sem þarna
komu inn á þeim tíma.
Þið hafið verið þarna sem hálfgerðir
Danir?
Já, við vorum bara danskir þrælar.
Eklii nein sérstök deild i ráðuneytinu
eða starfað að neinum islenzkum málefn-
um?
Nei, nei, ekkert frekar. Ef upp komu
einhver mál, sem vörðuðu ísland sérstak-
lega, þá sáum við þau oftast, einkum eftir
að okkur fjölgaði í ráðuneytinu. Þá vorum
við í mismunandi deildum og höfðum þá
tækifæri til þess að fylgjast með þeim mál-
um. Við vorum síðan sendir til útlanda
eftir vanalegum reglum ráðuneytisins. Ég
átti t. d. að starfa í sendiráðinu í Madrid í
eitt ár, og sá staður var valinn af því að
álitið var, að Island hefði sérstakra hags-
muna að gæta á Spáni vegna saltfisksölunn-
ar. En það fór svo, að þegar ég hafði verið
þar í fáa mánuði, hófst borgarastyrjöld. Og
skömmu síðar var danska sendiráðinu lok-
að. Sendiherrann og ég — við vorum einu
útsendu starfsmennirnir — fórum burtu.
Ég var það sem eftir var af árinu við nám
í Frakklandi, í Grenoble og Toulouse, á
vegum ráðuneytisins. Það næsta, sem gerist
í mínum ferli, er í stríðsbyrjun; þá var ég
sendur til London. Það var eftir sérstakri
beiðni íslenzku ríkisstjórnarinnar, henni
fannst nauðsyn á því að einhver með sér-
þekkingu á íslenzkum málum væri við
sendiráðið þar, eftir að ófriðurinn brauzt
út.
En svo skipti nokkuð um þar sem . ..
Já, svo skipti nokkuð um. Það byrjaði
með því, að skömmu eftir að ég kom þarna,
þá kemur þar íslenzk sendinefnd til þess að
gera viðskiptasamning við Breta. Formað-
ur hennar var Sveinn heitinn Björnsson,
sendiherra og síðar forseti, sem kom frá
Khöfn í þessum erindum. Ennfremur
voru ýmsir forystumenn að heiman í nefnd-
inni. Ég man ekki, hvað þessi samningagerð
tók langan tíma, mig minnir hátt á annan
mánuð. Þá mátti heita, að ég væri leystur
frá störfum til þess a ðstarfa sem ritari þess-
arar nefndar. En upp úr samningagerðinni
var ákveðið að koma á fót svokallaðri Joint
Standing Committee, sameiginlegri fasta-
nefnd, sem hefði íslenzkan fulltrúa í Bret-
landi og brezkan á íslandi. Ég var ráðinn í
þetta starf og fór að starfa fyrir nefndina í
feljrúarbyrjun 1940, jafnhliða því sem ég
var á danska sendiráðinu til næstu mánaða-
móta meðan þeir voru að bíða eftir eftir-
manni mínum frá Kaupmannahöfn.
Síðan koma þau eiginlegu umskipti eftir
hernám Danmerkur. Þá var mér símað að
heiman og ég beðinn að tilkynna brezka
utanríkisráðuneytinu þær samþykktir, sem
Alþingi hafði gert í þessu tilefni, — að
vegna hinna sérstöku atvika tæki ísland í
eigin hendur bæði meðferð konungsvalds
og gæzlu utanríkismála.
Þar með eruð þér eiginlega orðinn sendi-
herra Islands?
Ekki var það nú alveg, en ég var nokkr-
um dögum síðar skipaður chargé d’affaires,
sendifulltrúi, sem er lægsta gráðan af þess-
um útsendu diplómatísku sendimönnum.
Og það er sem sagt upphafið að sendiráðinu
í London.
Hver voru viðhorf erlendra sendimanna
til þessa nýja riliis?
Staða dönsku sendiráðanna var mjög erf-
ið á Jæssum tíma; það fór eins og við vit-
um, að sendiráðunum í London og Wash-
ington og fleiri dönskum sendiráðum, með-
al annars hér í Reykjavík, var í fyrstu alls
ekki lokað þrátt fyrir hernámið, og síðar
aðhylltust þau hina frjálsu dönsku hreyf-
ingu, sem komst bráðlega undir forystu
Christmas Möllers, sem smyglað var út frá
Danmörku einmitt til að taka þá forystu
að sér. Ég mætti frá Dana hálfu þegar í stað
fullum skilningi á því, að þetta væri óhjá-
kvæmilegt skref. Sá fyrsti, sem ég sagði frá
skeytinu, sem ég hafði fengið að heiman,
var Reventlov greifi, fyrrverandi húsbóndi
minn, sem var sendiherra Dana á Jiessu
tímabili og reyndar öll stríðsárin. Það var
síður en svo, að hann fyrtist við Jætta, hann
sá, að þetta var eðlilegt eins og á stóð. Eitt
af Jdví fyrsta, sem ég þurfti að gera, var að
koma á kerfi af kjörræðismönnum í Jreim
bæjum í Bretlandi, Jiar sem helzt var von
íslendinga: á þeim stöðum, þar sem ís-
lenzku skipin höfðu viðkomu og þar sem
voru sérstaklega mikil íslenzk viðskipti. Ég
man eftir því, að einum eða tveimur af
dönsku konsúlunum, sem áður höfðu farið
með mál Islands, fannst í fyrstu eins og
verið væri að setja þá af, en með hjálp
danska sendiráðsins tókst að fá þá til þess
að skilja, að þarna væri verið að taka eðli-
legt skref. Frá annarra hálfu var ekki um
neitt annað að ræða en að þeir sáu, að við
gátum ekki látið utanríkisráðuneyti Dan-
merkur annast okkar utanríkismál. Það var
í hershöndum, þegar Þjóðverjar höfðu lagt
sinn hramm á Jsað.
Söm var afstaða brezku stjórnarinnar,
þar var frá upphafi fyllsti skilningur á af-
stöðu okkar í þessu máli.
Þér eruð i London öll striðsárin?
Ég var nú ekki í London öll stríðsárin.
Ég fór þaðan til Moskvu snemma árs 1944.
Jafnframt ]>ví sem ég var hjá Bretum fyrst
STÚDENTABLAÐ
18