Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 26

Sicjurður Líndal
Um
undipstöðu
ffullvalda ríkis
á íslandi
1. Þann 1. desember 1918 gengu í gildi
dansk-íslenzk sambandslög, og hefur þess
atburðar jafnan síðan verið minnzt með
einhverjum hætti, — um skeið mátti segja,
að dagurinn væri þjóðhátíðardagur íslend-
inga. Annar dagur hefur nú tekið við því
hlutverki, en sú staðreynd má þó ekki
gleymast, að með sambandslögunum var
lagður grundvöllur að skilnaði Islands og
Danmerkur. í 18. gr. þeirra getur að finna
skýlaus ákvæði um sambandsslit, þannig að
lýðveldisstofnunin 17. júní 1944 fól naum-
ast annað í sér en það, að íslendingar vildu
fylgja eftir þeim fyrirheitum, sem sam-
bandslögin gáfu.
Formlegur grundvöllur að sjálfstæðu og
fullvalda íslenzku ríki var því lagður þenn-
an dag fyrir 50 árum.
Hitt ætti að vera óþarfi að fjölyrða um,
að áfangar formlegrar sjálfstæðisbaráttu
skipta út af fyrir sig engu meginmáli, og
eru raunar einskis virði, ef ekki býr að baki
virk sjálfstæðisvitund þjóðarinnar.
2. Sjálfsforræði þjóðar styðst í flestum
tilvikum við sérstakt þjóðerni og menn-
ingu. Um annan grundvöll er naumast að
ræða, þegar í hlut á smáþjóð eins og ís-
lendingar. Islenzkt þjóðerni og menning
er því sú undirstaða, sem fullvalda íslenzkt
ríki hlýtur óhjákvæmilega að vera reist á.
Merking orða eins og þjóðerni og menn-
ing er að vísu engan veginn fullskýr. Tæp-
lega mun því þó verða andmælt, að orða-
samband eins og íslenzk menning veki öðru
fremur hugrenningatengsl við íslenzka
tungu og þá bókmenningu, sem við hana
er bundin. Málmenningin er einatt sá þátt-
ur menningar hverrar þjóðar, sem einna
fyrirferðarmestur er og það er raunar engin
furða, þegar haft er í huga, að málið, —
einkum ritmálið — geymir hugsun þjóð-
anna, þangað safna þær lífsreynslu sinni og
með því skila þær henni komandi kyn-
slóðum. Þessi reynsla getur birzt í hvers
konar formi, sögum, ljóðum, fræðiritum
og þurru staðreyndatali, í stuttu máli öllu
Jrví, sem ritað hefur verið á málinu eða er
varðveitt á því með öðrum hætti.
Þessar staðreyndir eiga ekki sízt við ís-
lenzka menningu, því að ritmennskan er
þar öllu öðru fyrirferðarmeira og í orðsins
list, bókmenntum og skáldskap hefur hún
náð hæst. Hins vegar hefur löngum verið
álitið, að skerfur hennar til efnalegrar og
verklegrar menningar sé fremur rýr. Sarna
megi raunar segja um ýmsa aðra mennta-
þætti en hinar eiginlegu bókmenntir, svo
sem náttúruvísindi, heimspeki og félagsvís-
indi. Allt má þetta til sanns vegar færa, en
þó ekki að öllu leyti.
Verkmenning íslendinga er engan veg-
inn eins örsnauð og ætla mætti í fljótu
bragði, einkum þegar haft er í Ituga, hversu
fátt er hér mannvirkja frá fyrri tíð og ann-
arra sýnilegra minja um verkkunnáttu
þjóðarinnar. Þannig hafa til að mynda
Daniel Bruun höfuðsmaður, Magnús Már
Lárusson prófessor og Hörður Ágústsson
skólastjóri sýnt fram á, að fjölmargt at-
hyglisvert sé að finna í íslenzkri húsagerð.
Hefur einkum Hörður Ágústsson vakið at-
hygli á því, að merkilegur menningararfur
liggi þar fólginn. Lúðvík Kristjánsson rit-
höfundur hefur lagt fram mikinn skerf til
að draga fram í dagsljósið menningarheim
íslenzks sjávarútvegs bæði siglinga og fisk-
veiða og birtist þar meiri fjölbreytni en
ætla mætti í skjótu bragði. Danski fræði-
maðurinn N. E. Nörlund hefur gert ræki-
leg skil í íslenzkri kortagerð og landmæl-
ingum, en Haraldur Sigurðsson bókavörður
aukið þar ýmsu við. Eiga íslendingar í
þeirri grein merkan arf, enda Jrótt erlendir
menn hafi lagt þar mikið af mörkum. Dr.
Selma Jónsdóttir, forstöðumaður Listasafns
íslands hefur sýnt fram á, að myndlist sé
merkur þáttur í menningu þjóðarinnar.
Magnús Már Lárusson prófessor hefur
dregið margt fram í dagsljósið í flestum
greinum íslenzkrar menningarsögu og má
þar auk þess, sem áður segir um húsagerð
m. a. benda á mörg atriði í íslenzkri hag-
sögu, þ. á m. verðbólgu og gengismál fyrri
tíðar og hvernig við þeim var brugðizt, svo
og mörg atriði íslenzkrar réttarsögu, kirkju-
sögu og pólitískrar hugmyndasögu. Enn
má nefna framlag Vilmundar Jónssonar
fyrrum landlæknis til íslenzkrar læknis-
fræðisögu og dr. Róberts A. Otóssonar til ís-
lenzkrar tónlistarsögu. Að lokum mætti geta
fjölmargra náttúrufræðinga, sem í ljós hafa
leitt þann þátt íslenzkrar menningar, sem
lýtur að rannsóknum á náttúru landsins.
Er hér einungis drepið á nokkur atriði, en
almennt má þó segja, að rannsóknir á þess-
um sviðum séu enn á upphafsskeiði og lítill
vafi á, að margt, sem miklu Jrykir varða,
muni koma fyrir augu manna, þegar þeim
hefur skilað betur áleiðis.
Þarna getur að finna reynsluforða þeirra
kynslóða, sem ísland hafa byggt, og má
ætla, að [jar sé að fá mikilvæga leiðsögn og
leiðbeiningu um það, hvernig bregðast
skuli við vanda ókominna ára. Sú leiðsögn
er bæði í því fólgin, að J^arna er saman
komin bein vitneskja, sem að gagni má
koma, og svo hinu, að þar er að fá öruggast-
an mælikvarða þess, hvernig áhrif frá menn-
ingu annarra þjóða skuli meðtekin og lög-
uð að innlendum aðstæðum og erfðum. Því
er það harla mikilvægt sérfræðingum í
liverri grein að kunna á því nokkur skil,
hvert sé framlag íslenzkra manna til sér-
greinarinnar og hver sé staða hennar í ís-
lenzkri menningu. I þessu felst það, að ís-
lenzkum læknum er t. a. m. hollt að þekkja
sjúkdóma- og læknisfraaðisögu Jrjóðarinnar
og framlag íslenzkra lækna til fræðigreinar-
innar, lögfræðingum er nauðsynlegt að
þekkja réttarsögu landsins og framlag inn-
lendra lögfræðinga, hagfræðingum rétt að
þekkja hagsöguna, hagfræðihugmyndir ís-
lendinga og hvernig brugðizt hafi verið við
vanda efnahagsmála á ýmsum tímum,
tæknimenntuðum mönnum, svo sem verk-
fræðingum, sé rétt að kynna sér verkmenn-
ingu þjóðarinnar á ýmsum tímum — í
stuttu máli, að hver sérfræðingur eigi að
kunna skil á innlendum þætti sérgreinar
sinnar. Vel má vera að hlutaðeigandi grein
eigi sér merka arfleifð og sé fyrirferðarmik-
ill þáttur í íslenzkri menningu, en einnig
má vera, að hennar gæti lítt eða jafnvel
ekkert. En hvernig sem því kann að vera
farið í einstökum atriðum skal því þó hald-
ið hér fram, að íslenzk menning búi yfir
meiri fjölbreytni en ætla má, að almennt
liggi ljóst fyrir.
Varðveizla Jressa menningararfs, úr-
vinnsla hans og endurnýjun með hliðsjón
af nýjum aðstæðum og viðfangsefnum á að
vera sú grundvallarstefna í menningar- og
Jrjóðernismálum, sem fullvalda íslenzkt
ríki hlýtur að fylgja. Öðrum kosti eru litlar
líkur á því, að það megi standast til lang-
frama.
STÚDENTABLAÐ
26