Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 8

Frá
samningunum
1918
Viðtal við Þorstein M. Jónsson
Þorsteinn M. Jónsson, fyrrverandi al-
þingismaður og skólastjóri, var einn a£ fjór-
um fulltrúum Islendinga í sambandslaga-
nefndinni 1918. Um störf þeirrar nefndar
ritaði Þorsteinn ítarlega grein í Stúdenta-
blaðið 1. desember 1958, og er ástæðulaust
að endurtaka hér það sem þar stendur, en
Þorsteinn var svo vingjarnlegur að taka á
móti tíðindamönnum 1. desemberblaðsins
í ár og rabba ögn við þá í tilefni dagsins.
Hvernig voru nú aðstœður, Þorsteinn,
þegar sezt var að samningaborðinu 1918,
e/ miðað er til clœmis við 1908?
Þarna er auðvitað talsverður munur á.
Árið 1908 sátu 13 Danir og 7 íslendingar í
samninganefndinni að meðtöldum danska
forsætisráðherranum og ráðherra Islands og
fundir voru þá haldnir í Kaupmannahöfn.
í nefndinni 1918 sátu hins vegar jafnmargir
frá hvorum aðila, — alls 8. Danir buðust þá
til þess að koma til íslands og halda fund-
inn í Reykjavík.
Það er rétt að það komi fram, að
þótt sumum finnist að lítið hafi á unn-
izt á árunum 1908—1918 í sjálfstæðisátt
fyrir íslendinga, er það rangt. Á þessum
árum gerðist margt þýðingarmikið, svo sem
stofnun Eimskipafélagsins, sem sannaði að
þjóðin gat meira en hún hafði áður haldið.
Á þinginu 1915 var ákveðin gerð staðar-
fána, þá var og réttur konungs afnuminn
til að útnefna 6 þingmenn, en í stað þeirra
jafnmargir þjóðkjörnir. Þegar Jóhannes Jó-
hannesson gerði að tillögu sinni á fyrsta
nefndarfundinum, að Hage stjórnaði lund-
unum, lögðu Danir til, að skipzt yrði á um
fundarstjórn, og var það gert. Á meðan
samningarnir stóðu yfir sat þingið eða beið,
og fylgdist einlægt með því, er gerðist á
fundum nefndarinnar. Forsætisráðherra sat
einlægt á fundum íslenzka nefndarlilutans,
og oft hinir ráðherrarnir líka.
Hvernig fór starf nefndarinnar fram?
Hvor nefndarhluti um sig hélt umræðu-
fundi og kom sér saman um tillögur, sem
síðan var fylgt einhuga á sameiginlegu
fundunum. Þannig lögðu til dæmis Islend-
ingar á fyrsta fundinum fram vel undirbú-
ið, prentað plagg, þar sem þeirri grundvall-
arskoðun var lýst, að tilgangslaust væri að
reyna samninga, nema að Island yrði viður-
kennt sem fullvalda ríki; hefði aðeins sam-
eiginlegan konung með Danmörk, og að
þegnréttur yrði aðskilinn.
Það hafa þd þegar i uþphafi verið settar
fram strangar kröfur?
Já, og allt virtist ætla að sigla í strand á
fyrstu fundunum, og munu flestir þing-
menn hafa talið víst að enginn árangur
myndi verða af samningatilraununum, en
úr því rættist nú. Ég tel nú líka trúlegt, að
danska stjórnin hafi lagt ríkt á við samn-
ingamenn sína að koma heim með samn-
inga. Það styrkti þá í aðstöðu þeirra gagn-
vart Suður-Jótlandi að stríði loknu.
Viltu ekki segja okliur eitthvað um
nefndarmennina og þátt hvers um sig í
starfinu?
Ég held að allir nefndarmennirnir hafi
unnið samvizkusamlega eftir beztu getu.
En ég skal geta þeirra með fáum orðum
hvers um sig, úr því að þið óskið þess.
Þá er nú bezt að nelna fyrst Jóhannes Jó-
hannesson, sem var formaður íslenzku
nefndarinnar. Hann hafði átt sæti í nefnd-
inni 1908 og var samþykkur uppkastinu þá.
Hann var virðulegur og myndarlegur mað-
ur, stjórnaði þarna öðrum hvorum fundi
og fórst það ágætlega.
Þá er það Bjarni frá Vogi, frjálslyndur,
mikill mælskumaður og rökfastur. Hann
hafði barizt harðri baráttu gegn uppkast-
inu 1908.
Einar Arnórsson var einn færasti lög-
fræðingur, sem við höfum átt, ákaflega
slyngur að verja sinn málstað. Hann hafði
skrifað mikið um sjálfstæðismál fslendinga,
meðal annars ritið Réttarstaða íslands.
Sjálfur var ég langyngstur nefndarmanna
og óreyndastur.
Af hálfu Dana vil ég þá fyrst nefna Hage
verzlunarmálaráðherra (í stjórn Zahle),
sem var formaður þeirra. Hann var lítill
maður vexti, virðulegur og ljúfmenni í
framkomu. Hann naut mikils álits í Dan-
mörku sem vitur samningamaður. Meðan
á samningunum stóð bjó hann heima hjá
Jóni Magnússyni forsætisráðherra. Jón var
einn af okkar vitrustu stjórnmálamönnum,
og við vorum heppnir að eiga hann á J^ess-
um tíma. Hann var einnig ágætur gestgjafi,
og án efa hafa einkasamtöl hans við Hage
liaft mikil áhrif og hjálpað til að sannfæra
hann um, hverjar væru lágmarkskröfur ís-
lendinga.
J. C. Christensen var kosinn af vinstri
mönnum í nefndina. Hann var föngulegur
og fríður maður og reyndur stjórnmála-
maður. Hann var forsætisráðherra 1907 og
kom þá til íslands í fylgd með Friðriki VIII.
F. J. Borgbjerg var fulltrúi jafnaðar-
manna. Hann minnti á virðulegan víkinga-
foringja. Var með skegg niður á bringu. Ég
tel, að honum hali verið alveg sama, þó að
við skildum við kónginn. En hann sagðist
ekki vilja eiga þátt í að reisa girðingar milli
þjóða þar sem þær væru ekki fyrir og stóð
sérstaklega fast á sameiginlegum þegnrétti.
E. Arup frá radikölum var meðalmaður
á vöxt, sagnfræðingur og hafði hvað gleggst-
an skilning þeirra Dananna á málstað Is-
lendinga.
Hægri menn höfðu neitað að eiga fultrúa
í nefndinni.
STÚDENTABLAÐ
8