Stúdentablaðið - 01.12.1968, Blaðsíða 27

3. Áður hefur því verið haldið fram, að
ekkert ríki fái staðizt fullvalda, nema að
baki búi virk sjálfstæðisvitund. Hvergi á
þetta þó betur við en um fámenna og lítt
efnum búna þjóð, sem að auki býr í harð-
býlu landi, er engan veginn veitir hagstæð-
ustu skilyrði til að halda uppi sjálfstæðu
menningarþjóðfélagi. Ekkert er vænlegra
til að styrkja slíka sjálfstæðisvitund en það,
að menn finni einhvern tilgang í lífsbar-
áttu sinni.
í sögu þjóðarinnar á síðari öldum verður
fyrst vart teljandi framfara á 19. öld, er
sjálfstæðisbaráttan hófst. Með henni höfðu
Islendingar eignazt tilganga í lífsbaráttu
sinni hér á landi. Ekki liggur að vísu ljóst
fyrir, hvað það var í sjálfstæðisbaráttu þjóð-
arinnar, sem mest skírskotaði til almenn-
ings í landinu. Þegar það er haft í huga, að
allur þorri þjóðarinnar bjó við ill ytri kjör,
liggur nærri að ætla, að í rýmkuðu sjálfs-
forræði liafi allur þorii manna eygt lausn
undan illum ytri kjörum. Tilgangur sjálf-
stasðisbaráttunnar hafi þannig í augum
flestra verið nátengdur því að losna úr fá-
tækt og létta af bágum ytri kjörum. Með
þessu var tilgangur sjálfstæðisbaráttunnar
augljós hverjum þjóðfélagsþegni, — snerti
hann beint og lilaut að vera honum per-
sónulegt hagsmunamál.
Sjálfstæðisbaráttan var þjóðernisstefna,
sem átti að miklu leyti rót sína í rómantísku
stefnunni. Menn mikluðu einatt fyrir sér
fortíðina og sáu þar flesta hluti fegurri en
efni stóðu til. Tímabilið, sem íslenzka þjóð-
veldið stóð, var talið það skeið sögunnar,
sem hagur þjóðarinnar liefði staðið með
fyllstum blóma, Jíf manna verið fegurra og
ágætara en dæmi voru til um. Þessi til-
komumikla fortíð var höfð til samanburðar
við síðari tímabil í sögu þjóðarinnar, þegar
allt var sokkið niður í eymd og örvænting.
Sagan, sem gaf þennan vitnisburð, átti að
kenna þjóðinni að virða sjálfa sig og trúa
á sig, — hún gaf fyrirheit um betri tíma.
En þjóðin átti auk sögunnar mikla arf-
leifð í bókmenntum sínum. Þær voru sögu-
legar heimildir um fortíðina og þær höfðu
að geyma vitnisburð um lífsskoðanir reist-
ar á ómetanlegri lífsreynslu og hugsjónum.
Þær höfðu auk þess það gildi, sem góðar
bókmenntir hafa á öllum tímum og sýndu,
að þjóðin hafði hæfileika til jress að skapa
varanleg menningarverðmæti, — þær lilutu
að afla þjóðinni aukins sjálfstrausts.
Má þannig segja, að sjálfstæðisbaráttan
hafi verið vakning, sem miðaði að viðreisn
þjóðarinnar bæði í efnalegu og andlegu til-
liti. Þar hélzt í hendur metnaður til þess
að láta að sér kveða í andlegum efnum og
von um betri efnaleg kjör.
4. Meðan sjálfstæðisbaráttan stóð, var
þessi þjóðernisstefna, sem nú var lýst og
þau íyrirheit, sem við hana voru tengd,
þjóðinni mikilvægur aflgjafi til þess að
gera umbætur á högum sínum.
Á hinn bóginn er nú ljóst, að hin róman-
tiska söguskoðun 19. aldar hafði í sér fólgn-
ar miklar veilur. Þjóðlíf fyrstu aldar ís-
landsbyggðar bjó engan veginn yfir þeim
óskoraða glæsibrag, sem nítjándu aldar
menn hugðu, og sú lífsskoðun, sem menn
sóttu í fornbókmenntirnar, var tíðum yfir-
borðsleg og leiddi jafnvel til allt að því
barnalegrar hetjudýrkunar, — má nokkuð
kynnast slíku í fari sumra, sem létu að sér
kveða í ungmennafélagshreyfingunni eftir
aldamótin.
En Jressi söguskoðun hafði mikið póli-
tískt gildi á þeim tíma, svo og þær lífsskoð-
anir, sem menn sóttu í fornbókmenntirn-
ar. Nú hafa þessi viðhorf að mestu gegnt
pólitísku hlutverki sínu, og ein verða þau
naumast lögð til grundvallar þeirri þjóð-
ernisstefnu, sem fylgja ber í framtíðinni.
íslenzkar fornbókmenntir eru fágætt af-
rek lítillar Jrjóðar og þær mega vera henni
stöðug hvatning til að láta að sér kveða á
öllurn sviðum og vera undirstaða heilbrigðs
sjálfstrausts. Sarna má einnig segja um varð-
veizlu íslenzkrar tungu, þótt ytri aðstæður
hafi þar að vísu verulega orðið til stuðn-
ings. En fagurfræðilegt gildi íslenzkra forn-
bókmennta og íslenzkrar tungu getur ekki
heldur verið eini grundvöllurinn undir
Jrjóðlega menningu íslendinga nú og um
alla framtíð.
Þjóðerni, sem reist er á svo einhliða und-
irstöðu er engan veginn nægilega traust til
Jress að sú sjálfstæðisvitund, sem er óhjá-
kvæmilegur grundvöllur fullvalda íslenzks
ríkis geti sótt Jrangað viðhlítandi styrk. Eru
líkur til Jress að Jrjóð, sem hefur ekki fyrir-
ferðarmeiri grundvöll undir Jrjóðerni sínu,
finni Jrar ekki Jrá stoð, sem hún þarfnast í
lífsbaráttu sinni. Vofir Jrá sú hætta yfir, að
þjóðmenningin Jrróist í það að verða af-
slappandi föndur og dútl, sem birtist helzt
í tómstundagamni, svo sent Jrví að klæðast
þjóðbúningi, eða jafnvel „fornmannabún-
ingi“, stæla baðstofulíf liðinna tíma, eta
Jrorramat, dansa þjóðdansa, kveða rímur og
segja sögur af einkennilegum körlum og
kerlingum o. s. frv. Allt getur Jretta verið
gott út af fyrir sig og sjálfsagt að rækja
þetta eftir föngum, en íslenzkt þjóðerni
verður að fela í sér önnur og háleitari verð-
mæti. Þjóðerni, sem takmarkað er við slík
viðfangsefni, verður Jrjóð engin teljandi
eggjun til afreka, engin stoð í lífsbaráttu
nútímans, ekkert teljandi framlag til auðg-
unar nútíma menningar. Mjög er sennilegt,
að jrjóðin skiljist við menningararfleifð
sína, Jregar hún hefur komizt að þeirri
niðurstöðu, að flest eða allt, sem hún þarf
til þess að heyja liina raunhæfu lífsbaráttu
við aðstaaður nútímans, sæki hún í menn-
ingu erlendra þjóða lítt eða algerlega
óbreytt.
Von um betri lífskjör var e. t. v. öllum
Jrorra manna á 19. öld meiri hvatning og
aflgjafi en önnur háleitari markmið. Vafa-
laust væri óraunsæi að neita slíku, enda
Jrótt annað sé ef til vill og hafi verið látið í
veðri vaka. Hitt er augljóst, að stefna sem
eingöngu hefur slíkt markmið og það er
almennt viðurkennt, endar í makræði, vel-
lystingum og óhóflegu lífsþægindadekri.
Þegar svo er komið, ber hún dauðann í
sjálfri sér, því að södd og lífsleið kynslóð er
ekki til stórræða fallin, sjálfstæðisvitund
hennar og metnaður slappast og slævist,
unz dagur reikningsskilanna rennur upp
og sú staðreynd blasir við, að grundvöllur-
inn, sem hún hélt sig standa á, er horfinn.
Sú áherzla, sem í upphafi kann að vera
lögð á að tryggja efnalegan hag hvers ein-
staklings, er réttlætanleg, meðan ytri kjör
eru bág, en hún glatar réttlætingu sinni
Jrví meir, sem takmarkið nálgast og endar
oftast í því að vinna gegn upphaflegum
tilgangi.
Þess vegna verður hver Jijóð að eiga sér
æðra markmið en það, að ástunda efnaleg-
an hag sinn einn, hún verður að eiga sér
einhvern æðri tilgang, einhverja köllun,
jafnvel Jrótt köllunin skírskoti einungis til
fámenns lróps.
5. Á 50 ára fullveldisafmæli íslenzks ríkis
má fagna því takmarki, að Jrjóðin hafiöðlazt
formlegt sjálfstæði og náð lífskjörum, sem
telja má sómasamleg miðað við Jrað, sem
almennt gerist hér á jörðu. Nú er Jrað hins
vegar reynsla bæði einstaklinga og Jrjóða,
að hætta er á stöðnun eða jafnvel afturkipp
Jregar ákveðnu takmarki hefur verið náð.
Oft er nauðsynlegt að fá nokkurt ráðrúm
til að átta sig á breyttunr aðstæðum og gera
sér grein fyrir, að hvaða leyti hin gamla
stefna á ekki við. Síðan Jrarf svigrúm til
endurskoðunar og mörkunar nýrrar stefnu.
Raunverulega er þó þróunin sjaldan svo
snurðulaus. Hitt er miklu tíðara, að ein-
staklingar og þjóðir þekki ekki sinn vitjun-
27
STÚDENTABLAÐ