Fálkinn - 19.12.1936, Blaðsíða 16

14
F Á L K I N N
Æfimtýrið iim mtvarpið^
Það er svo um flestar upp-
götvanir mannanna, sem við
njótum góðs af dags daglega, aS
þær þykja orSnar svo sjálf-
sagSar aS maSur nennir ekki
aS hugsa um þær, enda eru þær
búnar aS lifa mannsaldur og
þaSan af meir. Gufuvjelin, járn-
Lrautirnar og eimskipin eru nú
fyrirbæri, sem veraldarsagan
segir skólabörnum frá og sama
er aS segja um ritsímann og tal-
símann og jafnvel þær uppgötv-
anri sem við teljum til nútíma-
kynslóðarinnar vegna þess að
þær eru enn að verða fullvaxta,
svo sem mótorinn, bifreiðin,
notkun rafmagnsins til ljósa,
bita og suðu, og sömuleiðis
grammófónninn. Alt er þetta,
sem talið var, börn nítjándu
aldarinnar. Víki maður að öðru
sem er nær má fyrst minnast
flugvjelanna; menn sannfærð-
ust ekki um þýðingu þeirra fyr
en á fyrsta tug þessarar aldar
og Iiagnýta þýðingu fóru þær
---- . . .
i
ekki að bafa fyr en á stríðsár-
unum og eftir stríðiS. Og enn
yngri eru loftskeytin, þráðlaust
samtal og útvarpið. Miðaldra
menn hafa átt kost á, að fylgj-
ast með þróunarsögu þessara
útvarpstækja svo að segja frá
byrjun, frá ófullkominni bernsku
til þess þróunarstigs, sem þráð-
lausa tæknin er nú komin á.
En eins og svo margar aðrar
uppgötvanir á þráðlausa tækn-
in sjer langa forsögu, og er eitt
merkasta skrefið í þróunarferli
liennar var það, er Marconi
steig um aldamótin síðustu með
þráðlausri firðritun. Lengi bafði
heimurinn liaft sæmilega full-
komna ritsíma, sem tengdi sam-
an álfur veraldarinnar, en
þetta samband bygðist á málm-
þræði, sem strengdur var á
stólpum um löndin eða lá ein-
angraður á mararbotni. En nú
var mönnum kunnugt, að eins-
konar rafmagnsöldur gátu bor-
ist um loftið, án nokurrar leiðslu
og Marconi tókst að bagnýta
sjer þessar öldur til þess að
senda merki gegnum loftið, frá
einni stöð til annarar. En þegar
menn voru að lesa um þessar
fyrstu tilraunir Marconi, er hann
liafði komið sjer upp stöðvum
sinni livoru megin við lága hæð,
og ljet hleypa af byssu á annari
stöðinni og blustaði sjálfur á
hinni og lieyrði hvellinn í lilust-
unartækinu — og svo á eftir
sjálfan livellinn gegnum loftið
(raföldurnar berast margfalt
fljótar en hljóðið), gerðu fæstir
sjer í hugarlund, að upp af
þessum ófullkomnu tilraunum
mundi spretta ein hin merkasta
nýjung vorra tíma, sem nú bef-
ir bókstaflega sigrast á öllum
fjarlægðum. — Marconi notaði
aðeins merki, alveg eins og rit-
síminn bafði gert, morse-staf-
rófið, með strikum og punktum.
Árið 1896, eða fyrir aðeins fjöru-
tiu árum var þessi uppgötvun
bans komin svo langt, að liann gat
sent skiljanleg skeyti þrjá kíló-
metra, árið eftir gat hann sent
50 kílómetra og í desember 1901
voru fyrstu þráðlausu skeylin
send yfir Atlantshafið.
Vitanlega urðu þessar til-
raunir Marconi til þess, að
mönnum fór að detta fleira í
hug. Úr því að hægt var að
senda morse-merkin gegnum
loftið, var þá ekki liægt að
senda þær raföldur, sem fluttu
málróm manna gegnum tal-
símalínur? Talsímatæknin ligg-
ur í þvi að breyta hljóðum í raf-
magnsöldur, senda rafmagns-
öldurnar eftir þræði úr málmi
og breyta þeim i hljóð aftur á
viðtökustaðnum. Og úr því að
liægt væri að senda morse-merk-
in án þess að nota þráð, þá
hlyti að vera mögulegt að senda
„talsímamerkin“ á sama liátt!
Þannig rökræddu fróðir menn
þetta mál. Vísindamennirnir
gerðust til þess að taka þessa
lilið loftskeytanna til athugunar
og byrjuðu á þvi um aldamótin,
og fjölmargir hugvitsmenn ein-
Ijeittu rannsóknum sínum að
þessu. Tilgátan reyndist rjett,
það kom á daginn að það var
hægt að tala á milli tveggja á-
halda án þess að þráður væri
á milli þeirra; það leið ekki
nema til ársins 1902 að ameri-
kanska prófessornum Reginald
Aubrey Fessenden eðlisfræðingi
tækist að tala „skiljanlega“ við
stöð í 1600 metra fjarlægð. Ell-
efu árum síðar var málinu þok-
að svo vel áleiðis, að talað var
þráðlaust milli Berlin og Nauen
(þar sem hin mikla útvarpsstöð
er nú) og árið 1914 var orðið
hægt að talast við milli Berlín
og London alla leið, án þess að
nota nokkurn þráð. Svo kom
heimsstyrjöldin og Berlinarbú-
ar kærðu sig ekkert um að tala
við London eða gagnkvæmt og
tilraunirnar með þráðlaust sam-
tal liættu í bili. Þetta mál var
alt á tilraunastigi og það gleymd-
ist um sinn, því að hernaðar-
þjóðirnar þóttust hafa annað
þarfara að gera en að sýsla
með tilraunir, sem óviss árang-
ur væri af. Loftskeytin komu
þeim þó að notum — meira
en nokkur maður getur gert
sjer grein fyrir — en það voru
eingöngu notuð dulmálsskeyti.
Hitt hefði verið ómögulegt, að
tala við samherja sína, því að
nógir væru lil að hlusta á það,
sem máttu ekki lieyra. Alt sner-
ist um það að nota sem mest
loftskeytin; þau þektu menn
og þau sviku ekki.
En þá tóku Ameríkumenn for-
ustuna í tilraununum og þeir
urðu forustumenn hins þráð-
lausa firðtals yfir örðugasta
hjallann. Árið 1915 var bæði
talað og sendur hljóðfæraslátt-
ur frá amerískri stöð austur yf-
ir Atlantsliaf, og þegar heimur-
inn fór að draga andann aftur
eftir styrjaldarbrjálæðið, var
tækninni svo vel á veg komið,
að farið var að nota þráðlaust
tal í hagnýtu skyni. En meðan
þessu fór fram höfðu menn
uppgötvað nýja blið á þessari
stórvægilegu uppgötvun; húri
var að vísu notað sem samband
milli tveggja aðila, sem þurftu
að talast við, en sá var hængur-
inn á, að óviðkomandi menn,
sem höfðu heyrnartæki gátu
hæglega hlustað á þessi samtöl,
og það gat stundum komið sjer
illa. Nú hafa nýjar uppgötvanir
útilokað svona „hlustara“, en
einmitt þessi ágalli hinna fyrsu
viðtalstækja þráðlausra varð til
þess, að hægt væri að tala frá
einum stað til ótakmarkaðs
fjölda hlustenda, sem aðeins
þyrftu að stilla viðtæki sín á
þá öldulengd, sem sendistöðin
notaði. Það var þetta, sem varð
upphafið að því, sem nú hefir
lagt undir sig heiminn og nú
er kallað „hroadcasting“, „rund-
funk“, „kringkasting“ og sem
margir kalla aðeins „radio“ og
við köllum útvarp. Útvarpið
var fullkomnari og hraðfleyg-
ari boðberi, en nokkurntíma
hefir verið til i veröldinni. Því
að þó að maður hugsaði sjer að
menn væru svo raddsterkir, að
þeir gætu kallast á landsend-
anna á milli þá barst þó hljóð-
ið milli þeirra miklu fljótar
með útvarpinu, við það að hljóð
öldunni er breytt í rafmagns-
öldu, sem ber hljóðið og skilar
þvi aftur í hljóðöldumynd, sem
eyrað getur skynjað. Hljóðið
fer sem sje aðeins 332 metra
á sekúndu. En rafmagnsaldan
í'er 300.000.000 metra á sama
tíma, eða viðlíka liratt og ljós-
ið. Til þess að gera þennan mis-
mun skiljanlegan, þarf helst að
leita til þeirra fjarlægða, sem
eru stærri en svo að þær finnist
á hnettinum. En svo að við höld
um okkur við jörðina og reyn-
um að taka dæmi þaðan, án
þess að leyta til annara stjarna
eða tunglsins, þá verður útkom-
an sú, að rafmagnsalda loft-
skeytanna gæti brugðið sjer
tuttugu sinnum kringum bnött-
inn þar sem hann er breiðast-
ur — á miðjarðarlínunni —
meðan bljóðið er að komast þá
leið, sem við göngum á tólf
sekúndum! Og þessvegnæ er ó-
hætt að fullyrða, að fullkomn-
ari boðberi verði aldrei til í
heiminum en útvarpsöldurnar.
Því að hversu sem tækni manns-
andans vex, mun lienni þó al-
drei takast, að breyta hraða
ljóssins eða rafmagnsöldunnar.
Þeir sem ganga í fylkingar-
broddi þeirrar liugsjónar, að
nota útvarpið sem allsherjar
frjetta- og menningarmiðil nú-
timans voru Ameríkumenn og
Bretar, sjerstaklega Ameríku-
menn. Það liöfðu komið fram,
meðan á tilraununum stóð, ýms-
ir áhugamenn, sem veittu til-
raunum þesum athygli. Þeir
liöfðu náð sjer í nauðsynlega
hluti til þess að smíða sjer sjálf-
ir „hlustara“. Þetta voru í fyrsl-
unni einkum loftskeýtamenn,