Fálkinn - 10.08.1960, Blaðsíða 10

komm:i\m:y
Útvörður Islands í Norðurhöfum
hefur lítið sker verið kallað, sem
þegar í Landnámu er nefnt Kolbeins-
ey. Um nafngiftina má lesa í Svarf-
dæla sögu eftirfarandi: „Geta verð-
ur þess, hversu fór með þeim Una
ok Kolbeini, at Uni hlaut þat, er þeir
deildu um, því at allir váru á móti
Kolbeini. Varð Kolbeinn svá reiðr,
at hann stökk á skip ok sigldi í haf
ok braut skipit við klett þann, er
liggr i útnorðr undan Grímsey, ok
týndist Kolbeinn þar, ok er eyin við
hann kennd ok kölluð Kolbeinsey."
Þótt tiltölulega mjög fáir hafi séð
eyjuna eða komið að henni, má full-
vist telja, að þeir séu mun færri, sem
ekki þekki nafnið, því fáir staðir
eru nefndir eins oft í útvarpi og blöð-
um yfir sumarmánuðina, meðan á
síldveiðum stendur, og hefur verið
svo um langt árabil. „Mikil síld við
Kolbeinsey," „Margar sildartorfur
sjást austur af Kolbeinsey“ eða „Síld-
arflotinn við Kolbeinsey." Eitthvað
á þessa leið eru fréttirnar sem dag-
lega, eða svo til, berast á öldum ljós-
vakans eða síðum dagblaða um lands-
byggðina, og eru þegar á vörum allra
þeirra, er einhvern áhuga hafa á
gangi þessa mikilsverða þáttar í at-
vinnulífi og afkomu þjóðarinnar —
síldveiðunum. Og þeir eru margir.
Það er því hvorki úr vegi né ótíma-
bært að draga fram í dagsljósið ör-
fá atriði úr sögu þessarar litlu eyjar
i Norðurhöfum — einmanalegasta,
afskekktasta og fjrlægasta hluta ís-
lenzka ríkisins.
„Er annars nokkuð um þetta að
segja?" spyr fólk sjálfsagt, ekki síð-
ur þeir sæfarendur, er séð hafa eyj-
una og gera sér raunverulega grein
fyrir því, hve lítil og afskekkt hún
er. Satt er það. Ritaðar heimildir
eru afar litlar og fábreytilegar, enda
má segja, að Kolboinsey eigi sér litla
sem enga sögu í venjulegum skiln-
ingi, aðeins örfá brot, sem þó geta,
ef vel er að gáð, gefið örlitla en all-
glögga mynd af því, sem þarna hef-
ur gerzt síðustu aldirnar. Því á sama
tima og þjóðin barðist fyrir tilveru
sinni öld eftir öld — og sigraði, hef-
ur einbúinn i norðri barizt harðri,
hljóðlausri baráttu fyrir sinni tilveru
— en tapað. „Hvernig þá?“ kann fólk
að spyrja með undrunarhreim i rödd-
inni.
Ég ætla aðeins að draga fram
nokkrar staðreyndir, sem svar við
þessari spurningu.
f frásögn af för Hvanndalabræðra
til Kolbeinseyjar um 1580, en hún
mun vera einn merkasti atburður,
sem tengdur er sögu Kolbeinseyjar,
segir svo: „Sögðu þeir hana á lengd
fulla 400 faðma, en á breidd og hæð
fulla 60 faðma". Þess er einnig get-
ið, að þar hafi verið gnægð eggja
og fugla (geirfugl, langvía og fýlung-
ar), en ekki geta þeir um sel. Um
för þeirra bræðra orti séra Jón Ein-
arsson (d. 1674) brag og er þar eftir-
farandi erindi, sem lýtur að lýsingu
eyjarinnar:
Allt þeir þetta eyland greina
upp vaxið með holur og gjár,
gátu líka grjót og steina,
grastó engin milli stár:
mörgu hlýt ég ljóst að leyna
ljóði þar sem gengur skár.
íslenzkur fáni blaktir í Kólbeinsey.
f Lýsingu íslands I. bindi (útg.
1908), eftir Þorvald Thoroddsen, seg-
ir svo: „Kolbeinsey er 50 feta hár
blágrýtisklettur .... hún kvað vera
400 faðma löng og 60 faðma breið ...
Á 19. öld komu íslenzk hákarlaskip
oft til Kolbeinseyjar, og hefur eyjan
oftast verið þakin af fugli og sel,
er menn hafa lent þar.“
Hér er flatarmálið hið sama og
Hvanndalabræður gáfu upp (tekið
óbreytt eftir frásögn þeirra?), en
hæðin komin niður í 50 fet úr 60
föðmum.
EYJAN MINNKAR.
Vikjum svo til Leiðsögubókar fyrir
sjómenn við ísland (1950). Þar er
þessa lýsingu að finna: „Kolbeinsey
er lítil, óbyggð eyja, rúmar 36 sjóm.
NNV af Grímsey. Eyjan er alveg
gróðurlaus, 8 m há, um 70 m löng
frá VNV—ASA og 30—60 m breið.
í kringum eyna eru sker, einkum
til VNV. Þar ná skerin um 600—700
m út. Sum þessara skerja eru alltaf
upp úr sjó, en önnur aðeins í kafi.
Suðaustan við eyna er hreinast að
henni, og er bezt að lenda við hana
þar.“
Við einfaldan samanburð sést, að
stærðarmunur samkvæmt þessum
tveim lýsingum er geysimikill, eink-
um þegar þess er gætt, að tíminn
milli þess, að þær eru gefnar, er
aðeins rúm 40 ár.
Að lokum má geta þess, að sum-
arið 1958 fór ég, ásamt 4 mönnum
öðrum, að eyjunni á litlum gúmmi-
bát frá varðskipinu Ægi, og gengum
við þar upp. Logn var og spegilslétt-
ur sjór, enda hefði sú för ekki verið
möguleg að öðrum kosti, því hvenær
sem sjó hreyfir, gengur yfir skerið
allt. Lítið fórum við um, þar sem
mjög erfitt var að fóta sig, því klett-
urinn er þakinn slýi og fugladriti.
Enda ekki víðáttunni til að dreifa.
En selir og varpfuglar þeirra Þor-
Kolbeinsey. Vinstra megin á myndina vantar örlítinn hluta eyjarinnar.
Fjarlœgöin er aöeins nokkrir tugir metra.
10
Fálkinn, 25. tbl. 1960