Fálkinn - 21.02.1966, Qupperneq 7

Eftir séra JAKOB JÓMSSOIVl, dr. theol.
bókmenntir hinnar kúguðu
ástar. Nú er þessi grund-
völlur ekki lengur til. Engir
eru lengur neyddir af fjár-
hagslegum ástæðum til að
giftast, svo að þeir sem
bregðast í ástum, geta eng-
um um kennt, öðrum en
sjálfum sér. Og svik eða
brigðmælgi er ekki lengur
hægt að réttlæta með gloríu
píslarvættisins. — En hver
svo sem ástæðan kann að
Vera, fyrir mannlegum mis-
tökurri, er eitt víst, að engin
þjóð getur verið án siðferðis.
Einhverjar sambúðarreglur
verða að afmarka mannleg
samskipti, og auk þess er
það staðreynd, að sá ein-
staklingur, sem ekki byggir
líf sitt upp samkvæmt sið-
ferðislegum meginreglum,
hlýtur fyrr eða síðar að
verða að rekaldi.
★ Aðstaða heimilisins
Aðstaða heimilisins er orð-
in öðruvísi en hún var áður
fyrr. „í gamla daga“ var
heimilið að mestu leyti
sjálfu sér nóg, og heimilis-
fólkið vann heima, skemmti
sér heima, og fjöldinn var
nægilegur til þess, að ekki
þurfti að sækja hjálp af
bæ nema undir sérstökum
kringumstæðum. Þannig er
að minnsta kosti sú heildar-
mynd, sem mest er haldið á
lofti, þó að hún kynni raun-
ar að breytast, ef farið væri
að rannsaka hana, því að í
mjög mörgum tilfellum á
þettá fremur við um konur
og börn en karlmenn. Það
er einnig vert að minnast
þess, að á nítjándu öldinni
fóru heilar fjölskyldur lands
endanna á milli í kaupa-
vinnu eða aðra atvinnuleit
(síld), og karlmenn voru
vikum saman í verinu. En
hvað sem öllum samanburði
líður, er eitt víst, að heim-
ilisheildin á í vök að verjast
á vorum tímum fyrir margra
hluta sakir. Karlmennirnir
vinna utan heiínilis, og
börnin læra utan heimilis,
og nú er talað um það sem
einhvérja óskaplega fram-
för, að konan, móðirin, er
líka farin að vinna utan
heimilisins að miklu leyti.
Framtíðin mun leiða í Ijós,
að hve miklu leyti það á
eftir að marka sín spor í
lífi þjóðarinnar, að fleiri
börn koma að lokúðu húsi,
þegar þau koma úr skólan-
um. En af þessu öllu leiðir
annað. Sameiginlegur vina-
hópur allra heimilismanna
verður fámennari, en því
fleiri eru þeir, sem maður-
inn konan eða unglingarn-
ir eiga að vinum hver um
sig. Og vilji hjónin bregða
sér út saman, þótt ekki sé
nema í leikhús eða bíó,
kostar það töluverða erfið-
leika að fá einhvern til
að vera heima hjá börnun-
um. Þau taka því það ráð,
að fara út til skiptis, hvert
með sínum vinum, eiga eng-
ar sameiginlegar minningar,
slitna hvort frá öðru, oft til
mikillar ógæfu, sem ekki
þarf að lýsa frekar. Það er
líka hart að þurfa að kann-
ast við, að sum hjón eyði-
leggja sambúð sína með því
að taka húsbygginguna,
eða sparisjóðsbókina fram
yfir heimilið. — Eilíf helgi-
dagavinna, yfirvinna, nætur-
vinna, aukavinna, stundum
hreint og beint að nauð-
synjalausu, er ekki vel til
þess fallin að byggja upp
heimilið, og halda taugun-
um í jafnvægi.
★ Hvað er eiginlega
að t'ala milli hjóna?
Stundum er talað um að
„lesa hjón í sundur.“ Ég veit
satt að segja ekki fyrir víst,
hvernig stendur á þessu orð-
taki, nema ef vera skyldi, að
einhvern tíma hefði verið
venja, að skilnaðarúrskurð-
ur væri lesinn í heyranda
hljóði yfir aðilum málsins.
En slíkur „lestur“ á sér ekki
stað nú á dögum. Hitt er
annað mál, að löggjafinn
gengur út frá því, að heimili
sé ékki rofið án þess að gerð
hafi verið tilraun til að
sætta málsaðila. Slík sátta-
umleitun er kölluð að „tala
milli hjóna“. Nú hef ég oft
orðið þess var, að fólki er
engan veginn ljóst, hvað í
þessu felst, og er hér þó um
að 'ræða einu öryggisráðstöf-
unina, sem þjóðfélagið gerir
beinlínis til að tryggja það,
að hjón skilji ekki í fljót-
færni eða án þess að allar
ástæður hafi verið athugað-
ar. Fjöldi fólks virðist álíta,
að hér sé um að ræða forms-
atriði, sem hafi harla litla
þýðingu, en það er öðru nær.
Þessi misskilningur á eðli
málsins kemur meðal annars
fram í því, að stundum
kemur fólk rjúkandi til
prestsins, og biður hann um
vottorð í einum hvelli. „Við
erum alveg búin að ákveða
þetta, við erum búin að tala
um þetta okkar á milli, við
þurfum að fá þetta afgert
fyrir klukkan þrjú í dag,
o. s. frv.“
Gott og vel! En segjum
að einhver komi til skurð-
læknis og segi: Taktu af mér
höndina eins og skot. Mér er
illt í henni. Ég er búinn að
hugsa um þetta sjálfur, og
nú verðurðu að vera búinn
að bregða hnífnum fyrir
klukkan þrjú í dag.“
Gerum nú ráð fyrir, að
þetta sé ekki nema rétt, og
óhjákvæmilegt sé að taka
höndina af manninum, en ég
held, að flestir hljóti að vera
sammála um, að læknirinn
eigi kröfu á því að fá að
líta á veiku hendina, og ráða
einhverju um það sjálfur,
hvort og hvenær honum
virðist tími til kominn að
skera höndina af. — Alveg
á sama hátt er það ósann-
girni að ætlast til þess af
presti, að hann afgreiði
skilnaðarmál, án þess að
honum sé gefinn kostur á
að leita um sættir í fullri
alvöru. Það er lítilsvirðing
við embættismann, að ætlast
til þess, að hann skrifi nafn
sitt svo að segja blindandi
undir þýðingarmikið skjal.
★ Orsakir hjónaskilnaða
Ég hygg, að það sé ekki
ofmælt, að áfengisnautn eigi
meginþátt í skilnaði fjög-
urra hjóna af hverjum
fimm. Raunar er þetta ágizk-
un, en grunur minn er sá,
að væru til skýrzlur um
þetta, eftir nákvæmri rann-
sókn, myndi hlutur vínsins
verða heldur meiri en minni.
Áfengið getur skaðað heim-
ilislífið með tvennu móti.
Stundum er það bein orsök
vandræðanna, stundum eyk-
ur það og margfaldar vand-
ræði, sem stafa af öðrum
orsökum. Hinum beinu
áhrifum áfengisins þarf ekki
að lýsa, þegar ofdrykkju-
menn eiga í hlut, en það
er misskilningur, ef fólk
heldur, ’ að svonefnd hóf-
drykkja sé skaðlaus í þessu
tilliti. Sérhver sá, sem ekki
er haldinn ofstæki og blindu,
hlýtur að viðurkenna, að
fæstir þurfa að neita mikils
áfengis til að verða óeðli-
Iegir, og það er þreytandi
að umgangast menn, sem
aldrei eru fullkomlega eðli-
legir í framkomu og tali,
þegar þeir koma heim frá
vinnu sinni. Þeir hafa ef til
vill stundað vinnuna sæmi-
lega jafnvel betur en í
meðallagi, en biðu allan
daginn eftir tækifærinu til
að svolgra sopann, og breyt-
ingin kemur niður á konu
og börnum, þegar heim er
komið.
★ Stöðnun
skapgcrðarinnar
Mikið af þeim skapgerðar-
göllum, sem gera fullorðnu
fólki erfitt fyrir í sambúð,
er það sem nefnt er „infanti-
lismi“, barnaskapur. Þá er
átt við það, að fulltíða fólk
hafi staðnað á eðlilegri
þroskabraut og haldið áfram
að hafa öll einkenni van-
þroska barns. Ég hef grun
um, að þessi einkenni séu
algengari á körlum en kon-
um: Hugsum okkur dæmi:
Maðurinn hefur aldrei í
alvöru farið að heiman.
Hann þarf að ráðgast við
mömmu og pabba um alla
skapaða hluti, og konan
hans er ekki höfð með í ráð-
um, fyrr en seinna, og helzt
ekki fyrr en allt er útkljáð.
Vilji hún þá leggja eitthvað
annað til en það, sem maður-
inn hefur ákveðið, er hún að
„taka af honum ráðin“. Hann
getur allt sjálfur (eins og
litlu börnin) og móðgast við
konuna fyrir „óþarfa af-
skiptasemi“. — En samhliða
þessu er hann keipóttur og
ósjálfbjarga gagnvart kon-
unni, og þegar eitthvað veru-
legt er í húfi, þarf hann að
kvabba í henni með alla
skapaða hluti. Eitt einkenni
lítt þroskaðra barna er að
reyna að hafa sitt mál fram
með því að gera lífið óþol-
andi fyrir hinum fullorðnu,
þangað til þeir láta undan.
Þetta kemur líka fyrir í
hjónabandi. Og þess eru
ekki einsdæmi að annað
hvort hjónanna kaupi sér
frið með því að láta hitt
daldra með fjármuni, ráða
tilhögun á smæstu hlutum,
og jafnvel samþykkja skoð-
Framh. á bls. 32.
FALKINN
7