Fálkinn - 14.03.1966, Blaðsíða 27

FLEST fólk þjáist af höfuðverk öðru
hvoru og það er svo auðvelt að
i leita á náðir pillunnar. En bíðið andar-
tak áður en þér gleypið höfuðverkjar-
töfluna — eigum við ekki fyrst að at-
huga hvað reyndur læknir hefur að
segja um orsakir höfuðverkjar? Hugsið
yður að þér sitjið í lækningastofu hans
og við spyrjum spurninganna fyrir yður.
Hverjar eru algengustu orsakir til
höfuðverkjar?
Að sjálfsögðu væri æskilegast að
hægt væri að flokka þær niður í t. d.
sálrænar og líkamlegar orsakir, en svo
einfalt er það því miður ekki. Sálar-
■ ástand og líkamlegt ástand er oft svo
samantvinnað, að ógerningur er að segja
til um, hvort sé orsök höfuðverkjarins.
Hérna eru tvö dæmi: Fólk með melt-
ingartruflanir, sérstaklega konur, sem
þjást fjórum sinnum oftar af þessum
kvilla en karlmenn, hefur tíðum höfuð-
verk. En ástæðan til höfuðverkjarins er
ekki, eins og ef til vill mætti halda
að meltingarfærin losi ekki líkamann
við „óheilnæm“ úrgangsefni Oft liggur
einhver sálræn flækja að baki melt-
ingartrufluninni, sem aftur eykst við
gremju sjúklingsins yfir að geta ekki
haft hægðir. Það eru þessi neikvæðu
atvik, fremur en kvillinn sjálfur, sem
stundum orsaka höfuðverk.
Annað dæmið er um hina annríku
• vélritunarstúlku, sem finnur höfuðverk
læðast að sér hvern eða annan hvern
eftirmiðdag. Ástæðan er sú, að hún
spennir vöðvana við vinnuna — og það
1 stafar ýmist af rangri setstellingu eða
rótgrónum göllum í líkamsburðinum.
Hinn ósjálfráði óvani, að kreppa vöðv-
ana í hnakka og herðum um lengri
tíma, getur auðveldlega framkallað
þrautatilkenningu frá vissum tauga-
kvíslum í höfðinu. Læknisdómurinn,
sem ekki er svo auðvelt að tileinka
sér .heitir vitanlega afslöppun. Ein-
stöku sinnum er einnig reynt að dæla
cortisone í hnakkavöðvana.
Það ástand, sem stundum er kallað
„stress“ er þá mikilvæg orsök höfuð-
verkjar?
Já, á því leikur ekki minnsti vafi.
Ef til vill er það mikilvægasta orsökin.
Yfirleitt gegna sálrænar aðstæður miklu
hlutverki í þessu sambandi. Við minnt-
umst áðan á sálarflækju, sem olli bæði
meltingartruflun og höfuðverk. Hún
var aðeins smádæmi um hve oft er
hægt að rekja kvillana til ómeðvitaðra
HÖFliÐVERKUR
viðbragða — t. d. niðurbældrar eða
alveg ómeðvitaðrar andúðar. Höfuð-
verkurinn er þá merki um árásarhvöt,
sem ekki fær útrás í aðgerðum og lok-
ast inni. En markalínan milli þess með-
vitaða og ómeðvitaða er oft ógreinileg
og ef vélritunarstúlka hefur yfirboðara,
sem henni finnst beita sig ranglæti,
gæti farið svo, að við fengjum þarna
staðfestingu á þeirri vinsælu kenningu,
að einn sé annars kvöl.
Og þar sem konur eru með nokkrum
rétti álitnar hafa færri möguleika til
þess að veita árásarhvöt sinni útrás en
karlmenn, gefur það enn frekari skýr-
ingu á því hvers vegna höfuðverkur er
helmingi algengari hjá veikara kyninu.
Fyrst minnst er á höfuðverk kvenna,
eru ekki tíðir mjög algcng orsök höfuð-
verkjar?
Jú, það er alþekkt fyrirbrigði. Hitt
er ef til vill ekki eins alþekkt af hverju
kvillinn stafar. Hann er álitinn stafa
af því, að vökvamagn líkamans eykst
dagana áður en tíðir hefjast (þetta
sést m. a. á því að konan þyngist).
Vökvi eykst þá einnig í vefjum heilans
og við aukið rúmmál hans myndast oft
sársaukafullur þrýstingur við höfuð-
kúpuna. Þetta er tíðahöfuðverkurinn
eða að minnsta kosti ein mynda hans
vegna þess að einnig í þessu tilviki
eiga sálræn andúðarviðbrögð oft hlut
að máli. Til lækningar á erfiðari til-
fellum þessa höfuðverkjar eru oft gefin
vökvaleysandi lyf, en þau fást aðeins
gegn lyfseðli.
Stafar ekki höfuðverkurinn stundum
af útvíkkun í æðum heilans?
Rétt er það. En dæmi eru einnig um
hið gagnstæða — þegar krampakenndir
samdrættir í æðum valda kvölum Þetta
á sér stað við Migraine, þennan þráláta
og vandmeðfarna höfuðverk, sem oft-
ast er bundinn við aðra hlið höfuðsms
og fylgja gjarnan glæringar fyrir aug-
unum. Migraineköstin koma oft með
jöfnu millibili, geta verið mjög kvala-
full og gert sjúklinginn óstarfhæfan
um lengri eða skemmri tíma. Ýmis lyf
eru notuð við þessum sjúkdómi en
sjaldan með varanlegum árangri.
Getur ekki taugagigt einnig valdið
höfuðverk?
Jú, það er einnig mjög útbreidd og
þrálát tegund höfuðverkjar. Ýmsar
taugakvíslar í höfðinu verða fyrir ert-
ingu og svara með því' að valda sárs-
auka. Margt fólk virðist halda, að tauga-
gigt orsakist alltaf af ofkælingu og drag-
súg, en það hefur ekki enn verið sann-
reynt.
Þessi tegund höfuðverkjar lýsir ser
einkum með áköfum kvalakippum
(venjulega í eða ofan við augabrúnina)
eða sem stöðugri verkur (frá gagnaug-
anu eða hnakkanum upp í hvirfilinn).
Til þess að deyfa verkinn er m. a.
reynt að dæla alcoholi eða öðru deyfi-
lyfi (t. d. novocain) inn við taugaend-
ana í enninu eða hnakkanum. Sé heppn-
in með, er hægt að losna við höfuð-
verkinn um misserisbil með slíkum
sprautum.
Þér nefnduð aðeins augun. Getur
ekki höfuðverkur verið merki um. að
eitthvað sé að þeim?
Það er alls ekki óvanalegt. Margir
taka að vísu eftir því, að þeir fá höfuð-
verk þegar þeir þreytast í augunum,
en ótrúlega fáir gera sér ljóst sam-
bandið þar á milli og verða undrandi
þeigar þeir koma til læknisins og kvarta
um höfuðverk og hann ráðleggur þeim
óðara að fá sér gleraugu. Venjulega
stafar „augnahöfuðverkur" af því að
aðlögunarhæfni augasteinsins minnkar
með aldrinum og augun eru nevdd til
stöðugrar ofreynslu.
Eru til fleiri „staðbundnar“ orsakir
til höfuðverkjar? Það er að undirrót
kvillans sé að leita í sjálfu höfðinu?
Já, ef til dæmis heilahristingur er
ekki tekinn til læknismeðferðar getur
hann valdið varanlegum höfuðverk
seinna meir. En þrátt fyrir það þó var-
lega hafi verið farið með heilahristing,
geta menn fengið höfuðverk á tímabil-
inu þegar almennt heilbrigðisástand
sjúklingsins er lélegt. Af öðrum orsök-
um höfuðverkjar má nefna ígerð í
ennisholunum. Já jafnvel tennurnar
geta stundum átt hlut að máli, þar eð
vissar breytingar í taugum jaxlanna
geta valdið miklum höfuðverk.
Eru margir höfuðverkjarsjúklingar
hræddir um að þeir hafi heilaæxli9
Það kemur fyrir. En ég vil taka það
fram, að heilaæxli er svo sárasjaldgæft
hjá hinum mikla fjölda höfuðverkjar-
sjúklinga, að læknirinn gerir því ekki
fæturna fyrr en hann hefur rannsakað
alla aðra möguleika.
Aðrar orsakir höfuðverkjar?
Hér er af ýmsu að taka. Gallsteinum
og magabólgum fylgir oft höfuðverkur.
Svo er alkunna, að lágt járninnihald
Framh. á bls. 36.
FÁLKINN 27