Fréttablaðið - 14.11.2009, Page 18

18 14. nóvember 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is
og Sólveig Gísladóttir solveig@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI OG ÚTGÁFUSTJÓRI: Ari Edwald
RITSTJÓRI: Jón Kaldal jk@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is
Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt
að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu
formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
SPOTTIÐ
AF KÖGUNARHÓLI ÞORSTEINS PÁLSSONAR
Þegar sagt er að útflutn-ingsgreinunum sé nauð-synlegt að búa við sveigj-anlega mynt þýðir það á
mæltu máli að stjórnvöld geti lækk-
að gengi krónunnar þegar þurfa
þykir til að bæta samkeppnisstöðu
þeirra. Þeir sem nú tala fyrir krón-
unni sem framtíðarmynt færa þessi
rök helst fram fyrir máli sínu.
Í því ljósi er rétt að hafa í huga að
allar ákvarðanir í peningamálum á
þessari öld efldu banka og styrktu
innflutning en veiktu útflutn-
ingsstarfsemina. Stóra spurning-
in er því þessi: Hvers vegna not-
uðu stjórnendur peningamála ekki
þennan sveigjanleika sem felst í
sjálfstæðri mynt?
Satt best að segja
var það ekki fyrr
en útlendingar
stöðvuðu lánaflóð-
ið til landsins að
krónan hrundi.
Með hæfilegri
einföldun geta
skýringarnar bara
verið tvær. Annað-
hvort var ekki unnt að stjórna lítilli
mynt í heimi frjálsra fjármagns-
flutninga í þágu útflutningsgrein-
anna eða stjórnendur peningamál-
anna höfðu einfaldlega ekki áhuga
á því. Þeir sem nú vilja halda
krónunni sem framtíðarmynt verða
að skella skuldinni á stjórnendur
peningamálanna bæði í ríkisstjórn
og Seðlabanka ef þeir ætla að vera
samkvæmir sjálfum sér.
Þegar allrar sanngirni er gætt er
þó líklegra að stjórnendur peninga-
málanna hafi einfaldlega ekki ráðið
við að stjórna lítilli mynt í alþjóð-
lega opnu hagkerfi með hagsmuni
sjávarútvegs fremur en viðskipta-
banka í huga. Stjórntækin dugðu
einfaldlega ekki til þess. Ugglaust
hafa stjórnendum peningamálanna
verið mislagðar hendur um eitt og
annað. En rétt eins og með stjórn-
endur fyrirtækjanna sýnist krónan
sjálf þó hafa verið meira vandamál
en þeir.
Krónan meira vandamál en stjórnendurnir
Efnahags- og viðskiptaráð-herra hélt í síðustu viku ræðu um endurreisnina á ráðstefnu sem endurskoð-
unarfyrirtækið KPMG gekkst fyrir.
Þar komst hann að þeirri niðurstöðu
að stjórnendur fyrirtækja hefðu ein-
ungis gert ein mistök. Þau voru að
taka lán í erlendri mynt.
Í ljósi þess hversu erlendar skuld-
ir hafa leikið fyrirtækin grátt er
ekki unnt að segja að ráðherrann
fari með staðlausa stafi. Hitt er
spurning hvort ekki eru fleiri hlið-
ar á málinu.
Hvernig má það vera að þorri
stjórnenda fyrirtækja geri allir
sömu mistökin á sama tíma? Var
eitthvað að þeim? Eða, má hitt vera
að eitthvað hafi verið að peninga-
kerfinu?
Furðu gegnir að lykilspurningar
eins og þessar skuli ekki vera brotn-
ar til mergjar í umræðu stjórnmála-
manna um endurreisnina. Efnahags-
og viðskiptaráðherrann er ekki í
öfundsverðri stöðu. Annar stjórnar-
flokkanna vill varðveita krónuna en
hinn taka upp evru. Ráðherrann er
þarna á milli steins og sleggju. Þar
af leiðir að jafnvel ráðherra efna-
hagsmála getur ekki haft skoðanir
á því máli sem á endanum mun ráða
mestu um hvort hér tekst að skapa
samkeppnishæft rekstrarumhverfi.
Stjórnarandstöðuflokkarnir not-
færa sér ekki ágreininginn í ríkis-
stjórninni. Ástæðan er einfaldlega
sú að innan þeirra eru líka skipt-
ar skoðanir um þessi efni. Sam-
tök atvinnulífsins geta ekki rætt
málið vegna innri ágreinings. Rödd
Alþýðusambandsins er orðin dauf.
Vera má að það vilji ekki reka fleyg
á milli stjórnarflokkanna í málinu.
Að þessu leyti er Ísland nú í svip-
aðri málefnakreppu og á fjórða ára-
tug síðustu aldar. Sundurlyndi um
stefnuna í peningamálum var ein
af ástæðum þess að höftin, sem þá
byrjuðu með einfaldri skilaskyldu á
gjaldeyri, urðu að þrjátíu ára efna-
hagsfjötrum. Allir flokkar komu þar
við sögu.
Kaldi veruleikinn er sá að ekki er
unnt að losna undan vandanum með
því að ræða hann ekki.
Milli steins og sleggju
Tími er kominn til að menn horfist í augu við þá stað-reynd að krónan var meira vandamál í rekstri
fyrirtækja á Íslandi en stjórnendur
þeirra. Sumir hafa ugglaust tekið
of mikla áhættu. Þeir gjalda þess.
Sameiginlegur vandi þeirra allra er
hins vegar ósamkeppnishæf mynt.
Nú er því gjarnan haldið fram af
þeim sem skjóta vilja umræðunni
um framtíðarstefnu í peningamál-
um á frest að hvað sem öðru líði
hafi sveigjanleiki krónunnar bjarg-
að útflutningsgreinunum. Er málið
svo einfalt?
Þegar betur er að gáð var það
hrun krónunnar miklu fremur
en fall bankanna sem kom fyrir-
tækjunum á knén. Það var hrun
krónunnar en ekki fall bankanna
sem setti efnahag margra heim-
ila í uppnám. Erlend lán margra
útflutningsfyrirtækja eru fryst um
þessar mundir. Þegar þau koma úr
frystinum og gjalddagarnir skella
á er hætt við að þeim muni fækka
sem segja að hrun krónunnar hafi
verið sérstakur happafengur fryrir
sjávarútveginn.
Löngu áður en fjármagnsflutn-
ingar voru gefnir frjálsir fékk
sjávarútvegurinn því framgengt
að mega taka afurðalán í erlendri
mynt. Markmiðið var að búa
atvinnugreininni stöðugra rekstrar-
umhverfi. Eftir það urðu gengis-
lækkanir tvíeggja sverð. Af þeim
getur að sjálfsögðu verið stundar-
hagur ef skuldirnar hækka ekki um
leið. Til lengri tíma litið er stöðug-
leikinn þó betri kostur.
Efnahagsspár segja að enn
sjái ekki til þess lands að krónan
styrkist. Afnám haftanna er að
sönnu skýrt yfirlýst markmið. Eng-
inn hefur þó sýnt fram á að unnt
verði að halda krónunni stöðugri
án hafta. Menn horfa fram til
lækkunar á ofurvöxtum. Hvergi
sjást hins vegar rök fyrir því að
unnt verði að stjórna krónunni
með sambærilegum vöxtum og í
viðskiptalöndunum.
Sveigjanleikakenningin
ÞORSTEINN
PÁLSSON
Ævintýrasmiðja - Ferðasmiðja - Viðburðasmiðja
ESKIMOS
H
jálmar Jónsson dómkirkjuprestur sagði litla en
merkilega sögu í viðtali í Fréttablaðinu um síðustu
helgi. Hún fjallaði um hversu víða fréttir af meint-
um hörmungum á Íslandi hafa borist. Með henni
tókst Hjálmari á einfaldan hátt að setja hlutina í
upplýsandi samhengi. Gefum honum orðið:
„Verst fannst mér þó þegar ég fékk bréf frá kunningja mínum,
presti í Úganda í Afríku. Þar er bláfátækt fólk en hann spurði
hvort hann gæti hjálpað okkur. Ég dauðskammaðist mín. Um hvað
erum við eiginlega að biðja, básúnandi um eymd okkar um allan
heim?“
Í þessum orðum séra Hjálmars felast þörf og tímabær skila-
boð. Fyrir ári greip um sig fjöldamóðursýki á Íslandi, sem hefur
staðið of lengi. Afraksturinn er meðal annars sá að þjóðin, sem
sögulega hefur verið sú allra bjartsýnasta á heimsvísu, er komin
alveg yfir á hinn endann, og er nú svartsýnust allra.
Þá niðurstöðu má lesa um í nýrri skoðanakönnun sem var
gerð nú á haustdögum í 24 löndum og Capacent Gallup sagði frá
í gær.
Í könnuninni kemur fram að svartsýninni fylgir dapurlega hár
skammtur af þunglyndi. Þar eru Íslendingar líka á röngum enda
listans því hlutfall þeirra sem segjast hafa upplifað þunglyndi,
sem beina afleiðingu af efnahagsástandinu, er áberandi hæst
hér á landi, eða 42 prósent. Í öðrum löndum könnunarinnar er
meðaltalið 17 prósent.
Þetta eru ekki uppörvandi tölur. Fyrirfram hefði maður talið
að íslensk þjóð byggi jafnvel yfir æðruleysi í ríkari mæli en aðrar
þjóðir eftir meira en tólf hundruð ára dvöl á hjara veraldar í
nábýli við eldfjöll og vægðarlausa veðurguði.
Sú reyndist hreint ekki raunin þegar á reyndi. Þvert á móti
virðumst við eiga erfiðara með að halda haus þegar á móti blæs
en aðrar þjóðir.
Þetta þekkja þeir til dæmis sem hafa fylgst með lífinu á Spáni
eða í Bandaríkjunum. Á báðum stöðum hefur heimskreppan látið
finna harkalega fyrir sér. Atvinnuleysi á Spáni var til að mynda
18 prósent í október og í Bandaríkjunum var það 10 prósent. Þetta
ástand hefur þó ekki yfirtekið alla umræðuna eins og hér, þar
sem atvinnuleysið er 7,6 prósent og kreppuberserkir halda áfram
að senda frá sér heimsendaspár.
Viðbrögð þjóðarinnar við atburðum undanfarins árs eiga örugg-
lega eftir að verða rannsóknarefni í sálfræði og félagsfræði. Ein
skýringin á útbreiddu hamsleysinu getur verið að svartsýnin og
þunglyndið sé birtingarmynd af því að sjálfsmynd þjóðarinnar
brast síðasta haust. Sú mynd var hins vegar örugglega ekki síður
byggð á ranghugmyndum um yfirburði þjóðarinnar en núverandi
dökk sýn á stöðuna.
Könnun Capacent er sem betur fer ekki alvond. Út úr henni má
líka lesa að innlend svartsýni, þó mikil sé, er í rénun frá því að
hún varð mest í sumar. Yfir því má gleðjast.
Boð um aðstoð frá Úganda er þörf hugvekja.
Móðursýkin er
í rénun
JÓN KALDAL SKRIFAR