Fréttablaðið - 14.11.2009, Síða 67

M
anfreð Vilhjálmsson
arkitekt er ári eldri en
Högna Sigurðardóttir.
Faðir hennar starfaði
sem verkstjóri í fiskvinnslu, Vil-
hjálmur faðir Manfreðs var tré-
smíðameistari. Bæði voru þau af
alþýðufólki, fólki sem vann fyrir
sér í verklegri vinnu, þótt feður
þeirra beggja hefðu mannaforráð.
Skiptir það máli? Kynslóðin sem
sótti til háskólanáms, mennta eins
og það var kallað, eftir stríð til
velsældar Ameríku, stríðshrjáðra
landa Evrópu eða hinna sem höfðu
sloppið betur frá stríðinu, eins og
Svíþjóðar sem Manfreð sótti til,
hafði alist í senn upp við nauman
kost, skyndilega umbreytingu sam-
félags stríðsgróðans og svo aftur
ár skömmtunar um allan hinn vest-
ræna heim. Sparsemi og nægju-
semi var henni kennd frá blautu
barnsbeini og hún var vön að ganga
til allra verka.
Hvergi var brýnna þessum hópi
að vinna og hugsa nýja uppbygg-
ingu samfélaganna en í húsagerð-
arlist. Hér heima ólst ungt fólk
eftirstríðsáranna upp við land-
lægan húsnæðisskort í Reykja-
vík og húsnæði sem var leifar af
vanbúnum hernámsbröggum: hér
varð að taka til höndum. Föður-
arfleifð Manfreðs var í handverki
húsasmiðsins þar sem fara þurfti
vel með efni og vanda til frágangs
eins og hægt var. Og þessa arfs
gætti þegar í verkum hans þegar
hann sneri heim frá námi í Chal-
mer-tækniháskólann í Gautaborg.
Hann hóf þegar störf á arkitekta-
stofu Skarphéðins Jóhannssonar
og starfaði þar fram til 1959 þegar
hann hóf rekstur eigin stofu í félagi
við aðra og þá tók að myndast
hópur samverkamanna sem næstu
árin vann að ýmsum verkþáttum
við byggingar sem Manfreð skóp
á teikniborðinu.
Í fyrstu verkefnum Manfreðs
í eigin nafni kom snemma fram
vilji hans til að nýta hvert tæki-
færi til tilrauna með nýstárleg
efni. Í húsi sínu á Álftanesi sem
reist var á árunum 1959-62 gætti
japanskra áhrifa í opnun rýma.
Hann byggði húsið á timburstoðum
en það var síðan hlaðið mátsteini,
opið mót hafi og landi með stórum
gluggum sem þá voru að ryðja sér
til rúms og hafa síðan verið áber-
andi í allri rýmishugsun íslenskra
einbýla. Þar er líka áberandi áhugi
hans á virkni hússins sem heimil-
is þar sem dagrými og svefnrými
hverfast umhverfis samkomustað
allra við eldhús. Hann fór fljótt að
feta sig áfram með láréttar rákir
í steypu sem styrktu formgerð
húsanna að utan.
Og verkefnin streymdu inn: á
næstu árum vann hann við jafn
ólíka og líka hluti og skipulag
hverfa (Fossvogurinn 1966 og
Hvammahverfið í Hafnarfirði
1987), einbýla í nýjum og grónum
hverfum, kirkjubygginga (Mos-
fell 1961), innréttinga, sumarhúsa
og atvinnuhúsnæðis (Nesti við
Fossvog og Elliðaárvog 1956 og
1957), brúa og orkumannvirkja,
hann hannaði húsgögn og leik-
föng, sýningar og opinberar bygg-
ingar. Verkaskrá hans ber vott um
mikla elju og virkni enda starfaði
hann alla tíð með helstu mönnum á
hverju sviði sem þurfti til. Og þótt
sum af verkum hans hafi tortímst,
helst innréttingar og söluskálar,
eru þau langflest uppi enn og verða
um ókomna tíð.
Af hverju? Þau standa út sem
formgripir í borgarlandi og á
stærri svæðum þannig að sómi
er að og eftir þeim er tekið fyrir
fegurðar sakir. Þegar inn í þær
er komið fær sá sem inngöng-
una á þegar sterka rýmistilfinn-
ingu, öryggi skipulags í hugsun í
stærðum, formum og flötum.
Manfreð hefur ýmis sómi verið
sýndur gegnum árin og hefur um
langan aldur notið óskoraðrar virð-
ingar fyrir verk sín hjá leikum sem
lærðum. Því er gleðilegt að Hið
íslenska Bókmenntafélag hefur
gefið út vandað og yfirgripsmik-
ið rit um verk hans og feril. Verð-
ur nánar um þá bók fjallað hér í
blaðinu síðar.
Þannig gefst mönnum um þessar
mundir kostur á að fá tvenns konar
yfirlit, á sýningu og í bók, yfir feril
tveggja íslenskra arkitekta, karls
og konu, sem eru á sama aldri,
þótt ár beri á milli, sem hafa auðg-
að samtíma sinn með merkileg-
um hugverkum sem þau hafa sett
á blað og síðan séð rísa af grunni,
komandi kynslóðum til yndis og
þægðar.
... OG MANFREÐ
VILHJÁLMSSON
Manfreð Vilhjálmsson á heimili sínu 2005. FRETTABLAÐIÐ/ANTON BRINK