Fréttablaðið - 27.11.2009, Blaðsíða 26

26 27. nóvember 2009 FÖSTUDAGUR
UMRÆÐAN
Jóhannes Jónsson
skrifar um málefni
Haga
Morgunblaðið hefur farið mikinn undan-
farið gegn Högum. Af ein-
hverjum ástæðum hafa
fréttir af endurskipulagn-
ingu fyrirtækisins farið illa í þá í
Hádegismóum. Blaðið heimtar nýtt
eignarhald. Með ástæðulausum
aðdróttunum er vegið að góðu fyrir-
tæki og um leið reynt að rýra eignir
kröfuhafa Arion banka.
Hagar hafa staðið sig vel gagn-
vart neytendum og fyrirtækið er í
góðum rekstri. Skýr stefna Bónuss
um lágt vöruverð um land allt hefur
skilað fyrirtækinu og viðskiptavin-
um árangri. Stefnan hefur verið sú,
að sparnaði í rekstri er skilað til við-
skiptavina í lægra vöruverði. Skipu-
lag aðfanga ásamt frábæru starfs-
fólki hefur verið helsti lykillinn að
velgengninni auk þess sem erlend
viðskiptasambönd eru afar dýrmæt.
Til að undirstrika þetta hefur hið
virta fyrirtæki PricewaterhouseC-
oopers í London ráðið einn aðaleig-
enda Haga til að hafa umsjón með
nokkrum af stærstu fyrirtækjum
Bretlands á sviði smásölu.
Fullyrt hefur verið á síðum blaðs-
ins, bæði í fréttum og af forsvars-
mönnum Þjóðarhags, að neytand-
inn þurfi að borga skuldir Haga,
ef fyrirtækið eigi að rísa undir
þeim. Væri það rétt, hlytu að skap-
ast tækifæri fyrir nýja keppinauta
eða hvað? Er það ekki grunnstef-
ið í frjálshyggjunni? Af hverju
stofna ekki forsvarsmenn Þjóðar-
hags nýja verslun, sem keppir við
vonda risann sem þarf að rísa undir
öllum fjármagnskostnaðinum sem
þeir lýsa? Sömu menn fullyrða, að
það séu engin geimvísindi að reka
matvörubúð. Mikið rétt, en
hvers vegna sér þessi hópur
sér þá ekki leik á borði og
fer í slaginn? Það gerðum
við á sínum tíma.
Sömuleiðis hefur verið
fullyrt að Jón Ásgeir, sonur
minn, hafi valdið þúsund
milljarða tjóni hjá hluthöf-
um í fjölmörgum skráðum
almenningshlutafélögum í
Kauphöll Íslands með inn-
komu sinni. Þetta er alrangt. Reikn-
ingskúnstir og illmælgi manna við
þessa útreikninga eru hreint með
ólíkindum. Það er engu líkara en að
tekin séu öll félög Kauphallarinn-
ar og allt skrifað á hann. Því miður
töpuðu hluthafar hlutafjáreign
sinni víða, rétt eins og hann sjálf-
ur. Í þessari umræðu er þó rétt að
benda á, að með öllu er litið fram-
hjá þeim verðmætu eignum, sem
teknar voru upp í skuldir, sbr. eign-
ir Baugs í Bretlandi. En spurningin
er: hvað vakir fyrir því fólki, sem
lætur róginn vinna fyrir sig?
Umræðan er á villigötum. Við
megum ekki halda áfram að kasta
verðmætum á glæ með því að henda
góðu fólki út úr fyrirtækjum og um
leið eyðileggja þau. Það verður að
fara að horfa fram á veginn. Gerum
okkur grein fyrir því, að það þarf að
endurskipuleggja um 70% af öllum
íslenskum fyrirtækjum. Veruleik-
inn er sá sami hjá fyrirtækjum og
fjölskyldum. Eignirnar hafa lækk-
að í verði og lánin hækkað. Það
er vandamál dagsins. Starfsmenn
bankanna verða að fá að mæta þeim
vanda eftir þeim verklagsreglum
sem þeir hafa kynnt og lögum sem
Alþingi hefur sett. Það verður að
treysta þeim til að gera það besta
í stöðunni. Í málefnum 1998 hef ég
lagt fram tilboð og tillögur að lausn
sem byggist á því að lagt verði fram
nýtt hlutafé til rekstursins – ekki
er gert ráð fyrir neinum afskrift-
um skulda.
Margir eru hugsi yfir því mikla
púðri sem eytt er í fyrirtækið, sem
ég er stjórnarformaður í, á síðum
Morgunblaðsins. Gæti verið að það
sé vegna þess að fyrirtæki Haga
auglýsa ekki í Morgunblaðinu?
Sú ákvörðun er meðvituð af hálfu
Haga, algjörlega tekin út frá við-
skiptalegum forsendum. Morgun-
blaðið hefur ekki þann slagkraft
sem það áður hafði og krafturinn
minnkar frá degi til dags. Það veit
öll þjóðin. Áskrifendum hefur fækk-
að um 25% undanfarna mánuði og
ég veit til þess að lausasalan hefur
fallið um meira en 40%. Hátt aug-
lýsingaverð og lítil dreifing er ekki
eftirsótt samsetning fyrir auglýs-
endur. Við auglýsum í þeim miðl-
um, sem eru með mesta útbreiðslu –
þar sem við fáum mest fyrir hverja
krónu.
Það er líka eðlilegt að spurt sé
hverjir standi að baki Þjóðarhag.
Getur verið að starfsmaður Morg-
unblaðsins hafi í raun skrifað grein
forsvarsmanns Þjóðarhags? Orða-
lagið er óneitanlega kunnuglegt.
Getur verið að eigendur Morgun-
blaðsins standi að baki Þjóðarhag
og vilji komast yfir Haga fyrir lítið?
Getur verið að hinum gegnfölsku
skrifum ritstjóra Morgunblaðs-
ins um afskriftir skulda sé ætlað
að beina athyglinni frá afskrifta-
reynslu þeirra beggja? Annar var
valdur að 300 milljarða afskrift á
kostnað ríkissjóðs og hinn keypti
eignir Viðskiptablaðsins á eina
krónu og lét afskrifa skuldir í hinu
svokallaða gamla félagi. Eru þetta
réttu mennirnir til að halda predik-
anir? Getur verið að hinn svokallaði
Þjóðarhagur sé í rauninni eingöngu
hagur Morgunblaðsins?
Í von um réttláta og sanngjarna
viðskiptahætti: Stöndum vörð um
samkeppni í verslun í landinu.
Höfundur er stofnandi Bónuss og
stjórnarformaður Haga hf.
Vegið að góðu fyrirtæki
JÓHANNES
JÓNSSON
Fríkirkjuprestur
á villigötum
UMRÆÐAN
Pétur Kr. Hafstein
skrifar um þjóðkirkj-
una
Í hátíðarrit i vegna 110 ára afmælis Frí-
kirkjunnar í Reykja-
vík, sem fylgdi Frétta-
blaðinu nýlega, er grein
eftir séra Hjört Magna
Jóhannsson um lagafrumvarp að
nýjum þjóðkirkjulögum. Í þessari
grein eru þvílíkar dylgjur, rang-
færslur og vísvitandi blekkingar
að ekki verður hjá því komist að
andmæla og minna á þau orð Ara
fróða að skylt sé að hafa það held-
ur er sannara reynist.
Áður en lengra er haldið er rétt
að halda því til haga að þjóðkirkj-
an íslenska á sér sterkar rætur
í kirkjusögu landsins. Hér var
kirkja og kristni nánast frá upp-
hafi Íslandsbyggðar og siðbreyt-
ing um miðja 16. öld kollvarpaði
ekki þeim grunni, sem kristinn
dómur í landinu byggðist á. Þau
þáttaskil urðu hins vegar árið 1874
að Íslendingar fengu sína fyrstu
stjórnarskrá þar sem bæði var
kveðið á um trúfrelsi, sem ekki
þekktist áður, og hugtakið þjóð-
kirkja var löghelgað. Þarna var í
fyrsta skipti sagt í lögum að hin
evangelíska lúterska kirkja skyldi
vera þjóðkirkja á Íslandi og skyldi
ríkisvaldið að því leyti styðja hana
og vernda. Þessi skipan stendur
enn þótt straumhvörf hafi orðið í
innri málefnum þjóðkirkjunnar í
átt til aukins sjálfræðis og sjálfs-
stjórnar. Sú þróun og stjórnar-
skrárákvæðið sjálft undirstrika
það rækilega að þjóðkirkjan er
ekki ríkiskirkja heldur sjálfstæð
stofnun, sjálfstæður réttaraðili
sem ber réttindi og skyldur að
lögum. Öðrum aðila, íslenska rík-
inu, er falið að styðja og vernda
kirkjuna eða með öðrum orðum
gera henni kleift að gegna stjórn-
arskrárbundnu hlutverki sínu sem
þjóðkirkja á Íslandi. Það hefur
ríkisvaldið einkum gert í seinni
tíð með rammalöggjöf um þjóð-
kirkjuna, nú lögum nr. 78/1997 um
stöðu, stjórn og starfshætti þjóð-
kirkjunnar, sem kirkjan hefur svo
unnið úr og mótað sitt kirkjulega
starf og sjálfstæði á þeim grunni,
sem þar er lagður.
Þeir sem stóðu að stofnun Frí-
kirkjunnar í Reykjavík í lok 19.
aldar yfirgáfu þjóðkirkjuna,
starfsumhverfi hennar og rétt-
argrundvöll af fúsum og frjáls-
um vilja þótt hinn kenningarlegi
grundvöllur beggja hafi áfram
verið evangelísk lúterskur. Þeir
tóku þá einlægu ákvörðun að yfir-
gefa trúfélagið þjóðkirkju Íslands
og stofna til annars trúfélags, Frí-
kirkjunnar í Reykjavík. Það var
þeim að sjálfsögðu heimilt að gera
enda er félagafrelsi varið í stjórn-
arskránni ekki síður en trúfrelsið.
Það verður hins vegar ekki bæði
sleppt og haldið. Sá sem yfirgef-
ur félag getur ekki um leið gert
kröfu til þess að mega hverfa á
brott með hluta af eignum félags-
ins, jafnvel ekki þótt hann stofni
um leið annað samkynja félag.
Allt tal fríkirkjuprestsins um að
þjóðkirkjan sé „alls ekki einka-
erfingi hins kirkjusögulega arfs
Íslendinga“ er út í hött. Málið
snýst einfaldlega ekki um erfðir
og arfskipti.
Séra Hjörtur Magni Jóhanns-
son staðhæfir að núgildandi þjóð-
kirkjulög frá 1997 séu „í anda
gömlu einkavæðingarinnar og
nýfrjálshyggjunnar sem stefndu
öllu hér í sundrung og kreppu“.
Engin vitræn tilraun er þó gerð
til að finna þessum orðum stað
enda verður lýðskrum af þessu
tagi ekki réttlætt með rökum.
Alþingi samþykkti þessi lög að
undangengnu svonefndu kirkju-
jarðasamkomulagi ríkisins og
þjóðkirkjunnar frá 10. janúar
1997 þar sem þjóðkirkjan afsal-
aði ríkinu eignarrétti sínum á
þeim kirkjujörðum og
kirkjueignum, sem ríkis-
sjóður hafði tekið við 90
árum áður eða 1907. Það
er rangt hjá fríkirkju-
prestinum og sett fram
án nokkurra raka að
mikil óvissa hafi ríkt um
það við samningsgerðina
hvort þjóðkirkjan hafi í
raun og veru verið sjálf-
stæður eignaraðili þeirra
kirkjueigna, sem um
var samið að ríkið fengi í sínar
hendur. Á móti þessum miklu
verðmætum til ríkisins var svo
kveðið á um það framtíðargagn-
gjald af þess hálfu að ríkissjóð-
ur myndi m.a. greiða tilteknum
fjölda starfsmanna þjóðkirkj-
unnar laun um ókomin ár. Efnis-
atriði þessa samnings voru lög-
fest í þjóðkirkjulögunum 1997 og
þau marka vissulega réttarstöðu
þjóðkirkjunnar gagnvart ríkis-
valdinu og þá gildir einu hvort 62.
gr. stjórnarskrárinnar um þjóð-
kirkjuna og stuðning ríkisvalds-
ins við hana heldur gildi sínu eða
yrði felld brott. Samninga ber að
efna í réttarríki og það hefur rík-
isvaldið viðurkennt með ótvíræð-
um hætti í nýgerðum samningi
við þjóðkirkjuna 10. nóvember
2009, sem kirkjuþing hefur stað-
fest. Þar tók þjóðkirkjan á sig 169
milljón króna skerðingu á árinu
2010 á framlögum úr ríkissjóði
samkvæmt kirkjujarðasamkomu-
laginu 1997. Þetta var gert vegna
hins alvarlega efnahagsástands
í þjóðfélaginu um þessar mund-
ir, sem þjóðkirkjan vill fyrir sitt
leyti taka þátt í að bæta eftir því
sem hún megnar. Samningurinn
staðfestir um leið þann skilning,
sem verið hefur ríkjandi um fjár-
hagslega stöðu kirkjunnar gagn-
vart ríkisvaldinu.
Kirkjuþing 2008 beindi því til
Alþingis að samþykkja frumvarp
til nýrra þjóðkirkjulaga, sem frí-
kirkjupresturinn biður nú Guð
að forða okkur frá vegna þeirra
milljarða, sem samþykkt þess
muni hafa í för með sér. Hér er
mjög hallað réttu máli. Þetta
frumvarp felur fyrst og fremst
í sér einföldun og undirstrikun
sjálfstæðis þjóðkirkjunnar með
flutningi ábyrgðar og ákvarðana
um innri málefni hennar í enn
ríkara mæli til kirkjuþings en
þó hefur verið. Samþykkt þessa
frumvarps myndi ekki hafa í för
með sér kostnaðaraukningu úr
ríkissjóði um eina einustu krónu.
Séra Hjörtur Magni Jóhanns-
son segir að með þjóðkirkjulögun-
um hafi valdið „verið fært til eins
biskups sem stýrir kirkjuþingi
og í raun flest öllu sem gerist
innan hinnar ríkisreknu stofnun-
ar“. Eins og ég gerði grein fyrir í
upphafi er það langt í frá haldbær
kenning að þjóðkirkjan sé ríkis-
rekin stofnun eins og málefnum
hennar er nú háttað. Staðhæfing-
in um kirkjuþingið er ámóta fjar-
stæð. Kirkjuþing var sett á lagg-
irnar fyrir rúmum 50 árum og
vissulega var biskup Íslands þar
lengst af í forsæti. Því var hins
vegar breytt með þjóðkirkjulög-
unum 1997 og frá þeim tíma hefur
forseti kirkjuþings komið úr hópi
leikmanna, sem nú eru jafnframt
í meirihluta á þinginu, 17 á móti
12 vígðum mönnum. Séra Hjörtur
Magni þyrfti ekki nema að fylgj-
ast með svo sem einu kirkjuþingi
til að sjá að fullyrðing hans er
ekki aðeins formlega röng held-
ur einnig efnislega. Margt fleira
er missagt í fræðum þessa frí-
kirkjuprests en ekki er rúm til að
elta ólar við það allt. Miklu nær
væri að minnast þess og hlúa að
því, sem sameinar kristna menn
á Íslandi fremur en sundrar. Frí-
kirkjan í Reykjavík ætti að nota
hugarorku sína og starfskrafta
til annars nýtilegra en leita óvina
þar sem enga óvini er að finna.
Höfundur er forseti
kirkjuþings og fyrrverandi
hæstaréttardómari.
PÉTUR KR.
HAFSTEIN