Fréttablaðið - 27.11.2009, Blaðsíða 71

FÖSTUDAGUR 27. nóvember 2009 39
Bækur ★★★★
Vigdís – kona verður forseti
Höfundur: Páll Valsson
JPV
Bók Páls Valssonar um æviferil Vigdís-
ar Finnbogadóttur er mikið rit, 472 síður
með nafna-, heimildamynda og tilvitn-
anaskrám. Skrásetjarinn svíkst raunar
aftur að lesendum, nær 320 síður ritsins
lýsa ætt og uppeldi, skólaferli, hjóna-
bandi, starfsferli leiðsögumanns, kennara og leik-
hússtjóra; lunginn af ritinu er þannig merkileg heimild
um hvernig íslenskur akademiker verður til áður en
hann sest í embætti. Minnstur hluti ritsins lýtur því að
ferli hennar á forsetastóli og minnst vægi í frásögninni
fær síðari hluti setu hennar á Bessastöðum.
Að festa sig í sessi
Kannski væri nær að tala um bóhem en akademiker,
Vigdís deildi starfsævi sinni milli tveggja ólíkra sviða
sem hún hlaut í heimanmund, formfastan embættis-
feril einsog faðirinn, ákafan og bjartan feril uppeld-
is- og félagsstarfa eins og móðirin. Páll kýs að setja
viðfangsefni sitt í fornt samhengi ættvísra bókmennta
og það gerir hann meðal annars í því skyni að tengja
Vigdísi við forgöngumenn hennar í fullveldisbarátt-
unni. Tíðum tengir hann gerðir hennar og skoðanir við
Fjölnismenn. Það er ekki einungis gert í þeim tilgangi
að sýna fram á samfelluna í málskrúði þjóðernissinn-
aðra texta, hjá þeim og Vigdísi, heldur líka til að setja
hana í þá röð, Jónas, Tómas, Jón Sig og Vigdís.
Ævisagan er pantað rit, skrifað í samráði. Vigdís er
kænn pólitíkus orðinn og veit að í þessari sögu gefst
henni tækifæri til að rita söguna, festa sig í minni
þegna sinna minnst í þrjár kynslóðir. Skapa sér sess,
sem er orðinn stíll stjórnmálamanna á tímum spuna-
meistara, biskupar, forsetar og framámenn flokka lifa í
nánu samfélagi við áróðursmeistara okkar daga, Gunn-
ara Steinana og Einara Karlana, sem tryggja þeim orð-
stír, vinsældir og örugga stöðu.
Það er því gleðilegt í sjálfu sér að Vigdís skuli hafa
einurð til að greina frá afar persónulegum atburðum
í sínu lífi. Allt er það gert af hreinskiptni og smekk-
vísi. Hún dregur aftur í land og geymir parta af sögu
sinni eftir 1960, þau ár sem hún snýr aftur til Íslands,
nær sér loks í prófgráðu og skapar sér feril sem kenn-
ari, leiðsögumaður og félagsvera. Það eru þau ár sem
skópu henni stöðu sem sjálfstæðri og vigtugri mann-
eskju í samfélaginu því hún var þá björt og kankvís
kona, alþýðleg og sjarmerandi.
Samblástur gegn konu
Hér er margt á ferð: Páll semur skemmtilega og ítar-
lega samtíðarlýsingu um hvernig Evrópukynslóðin sem
sótti menntun sína suður breytti samfélaginu með nátt-
tröllin vokandi yfir. Kalt stríð stimplaði Vigdísi bæði
kommúnista og landráðamann vegna andstöðu við her-
inn hjá hægrisinnuðum öflum. Og þau áttu opna skápa
í þau vopn sem þóttu henta: einstæð móðir, hjónadjöf-
ull etc. Í fjarska er það allt lítilmótlegt en sýnir samt
hvað frúin var gerð af sterku efni en þjálu. Vigdís kýs
að túlka það sem samblástur gegn konu, sem það er í
bland. Okkur er hollt að minnast þess nú með konu á
stóli forsætisráðherra. En allt er það hluti af pólitík.
Verkið er varnarrit og það kemur skýrast í ljós í loka-
köflunum þótt vélað sé um það allan tímann. Stundum
hefði skrásetjari mátt huga frekar að heimildum: hér
stíga fáir fram sem hallmæla Vigdísi. Stundum er Páll
gálaus í ályktunum: fráleitt er að halda því fram að ung
menntaskólastúlka hafi verið heilluð af absúrdisman-
um í MR 1945-1949. Sagan af upphafi Grímu er ekki
könnuð til hlítar. Þau víkja sér hjá valdaátökum í LR
þegar Tómas Zoëga tekur við framkvæmdastjórastóli
þar. Ugglaust eru á ferli hennar á Bessastöðum falin
nokkur slík dæmi þótt staðnæmst sé við kunnugleg
átök. Sitjandi forseti sleppur í þessari sögu.
En þetta er björt saga með djúpum og dimmum sorg-
arköflum: hún hæfir Vigdísi vel sem minnisvarði um
farsælan feril hennar í lífinu og mun styrkja ímynd
hennar enn. Páll Baldvin Baldvinsson
Niðurstaða: Breið samtímalýsing með hreinskilni um
ósigra og skýrri boðun um erindi og árangur mætrar konu.
Saga Vigdísar Finnbogadóttur
SKEMMTILEG SAMTÍÐARLÝSING Saga Vigdísar Finn-
bogadóttur eftir Pál Valsson er skemmtileg og ítarleg
samtíðarlýsing um hvernig Evrópukynslóðin breytti
samfélaginu.
FR
ÉTTA
B
LA
Ð
IÐ
/A
N
TO
N
2009
Gerðubergi 3-5
111 Reykjavík
Sími 575 7700
Netfang: gerduberg@reykjavik.is
www.gerduberg.is
Sýningarnar eru opnar
virka daga frá 11-17
og um helgar frá 13-16
Boðið er upp á leiðsögn
um sýningar.
Föstudagur 27. nóvember kl. 12:15
og sunnudaginn 29. nóvember kl. 13:15
Klassík í hádeginu
Joaquín Páll Palomares fiðluleikari og Nína Margrét
Grímsdóttir píanóleikari flytja barokksónötur eftir
Johann Sebastian Bach (BWV 1014; 1015; 1016).
Sunnudagur 29. nóvember kl. 16
og miðvikudaginn 9. desember kl. 20
Aðventa
Möguleikhúsið sýnir einleik byggðan á sögu
Gunnars Gunnarssonar. Pétur Eggerz fer með hlut-
verk Fjalla-Bensa, sjá nánar www.moguleikhusid.is
Miðaverð: 2000 kr.
Tilboð til eldri borgara:
Leiksýning og girnilegt kaffihlaðborð 2500 kr.
Laugardagur 28. nóvember kl. 14–15
Út í kött
Dansleikhús fyrir börn
Lýðveldisleikhúsið – www.this.is/great
Miðaverð: 1.500 kr.
• Um eldhúsáhöld eru áhöld
• Svanurinn minn syngur
• Óreiðan
• Línudans á striga
• Óreiðan
• Í gegnum tíðina
Yfirstandandi sýningar: