Fréttablaðið - 19.12.2009, Blaðsíða 46

46 19. desember 2009 LAUGARDAGUR
AFRÍKA
NAMIBÍA
WINDHOEK
Lüderitz
Wavis Bay
Usakos
Oshakati
Reynsla Íslendinga af
sjávarútvegi varð kveikjan
að því að stjórnvöld í Nam-
ibíu báðu Íslendinga um aðstoð við
hafrannsóknir um leið og landið fékk
sjálfstæði árið 1990. Megináhersla
Þróunarsamvinnu allt til ársins 2004
var lögð á sjávarútveginn og obbinn
af því fé sem rann frá Íslandi til þró-
unarmála í Namibíu fór í þann geira.
Íslenskir fiskifræðingar voru fyrstir
til að starfa á vegum Þróunarsam-
vinnustofnunar í Namibíu. Þeir unnu
að rannsóknum á fiskistofnum úti
fyrir ströndum landsins, sem fram að
þeim tíma höfðu lítið verið rannsak-
aðir. Þróunarsamvinnan fyrstu árin
snerist einnig um að byggja upp kerfi
í kringum sjávarútveginn í landinu.
Namibía stóð á fyrstu árum
sjálfstæðisins í landhelgisbaráttu
þótt hún hafi verið háð með talsvert
öðrum hætti en sú íslenska. Landið
lýsti yfir 200 sjómílna landhelgi, en
átti erfitt með að verja hana, enda
lítið fé til fyrir varðskip eða eftirlit.
Norðmenn komu Namibíumönnum
til aðstoðar, og sendu þyrlur hlaðnar
vopnuðum mönnum til móts við
landhelgisbrjóta. Eftir að sex eða sjö
skip höfðu verið gerð upptæk fyrir
landhelgisbrot yfirgáfu skip annarra
þjóða snarlega landhelgina.
Namibíumenn hafa í gegnum tíð-
ina lítið stundað sjósókn. Meðfram
strandlengju landsins er eyðimörk
langt inn í land. Þessi hluti Namib-
eyðimerkurinnar sem landið dregur
nafn sitt af er kölluð Beinagrinda-
ströndin, enda svo til útilokað að
sjófarendur fyrr á tímum sem skolaði
þar á land lifðu af.
Árið 1994 fór Þróunarsamvinnu-
stofnun að senda sérfræðinga til að
kenna í sjómannaskóla í strandbæn-
um Walvis Bay til að kenna verðandi
skipstjórum og vélstjórum til verka.
Vilhjálmur dregur ekki dul á að
á tímabili hafi verkefnið verið talið
fremur illa heppnað. Fram til ársins
2001 óttuðust menn að drægju
Íslendingar sig út úr rekstri skólans
yrði honum lokað og ekkert myndi
standa eftir.
Um mitt ár 2000 sendi Þróunar-
samvinnustofnun aðstoðarskóla-
stjóra Stýrimannaskólans til að
koma skikki á skólann. Ákveðið var
að breyta áherslum verulega, sjá
til þess að ráðnir yrðu heimamenn
í kennarastöður, og að þeir fengju
viðunandi menntun.
Uppbyggingin gekk mun betur eftir
það, og síðasti íslenski kennarinn við
skólann kom heim aftur árið 2006.
Formlegum afskiptum Þróunarsam-
vinnustofnunar af skólanum lauk ári
síðar, og stendur skólinn styrkum
fótum enn í dag.
„Þarna skiljum við eftir okkur
eitthvað sem er mun betra en það
var í upphafi. Ég held að við getum
verið stolt af þessum skóla,“ segir
Vilhjálmur. „Það gekk vissulega á
ýmsu, og það komu tímabil þar sem
mönnum leist ekkert á það sem var
að gerast. En eftir að við komum
skikki á starfsemina fóru hlutirnir að
batna, og við fórum að vita betur
hvað við vorum að gera, og hvernig
átti að gera það.“
SJÓMANNASKÓLINN
STÆRSTA VERKEFNIÐ
Stærsta félagslega verkefnið sem
Þróunarsamvinnustofnun hefur unnið
að í Namibíu tengist menntun heyrn-
arlausra og kennara sem starfa með
þeim. Verkefnið hófst eftir beiðni frá
stjórnvöldum í Namibíu um aðstoð við
menntun fatlaðra árið 2005. Áætluð
verkefnislok eru í lok næsta árs.
Í upphafi var ákveðið að styðja og
styrkja skóla fyrir heyrnarlaus börn í
höfuðborginni Windhoek, en fljótlega
bættist við annar svipaður skóli norð-
arlega í landinu.
Talið er að um 20 þúsund heyrn-
arlausir séu í Namibíu, þar af um sex
þúsund börn á skólaaldri. Í skólum
fyrir heyrnarlausa eru um 500 börn,
og því ríflega níu af hverjum tíu sem
ekki fá neina menntun. Sérfræðingur
sem kynnti sér aðstæður í Namib-
íu mat það svo að stjórnvöld væru
um þrjátíu árum á eftir íslenskum
stjórnvöldum hvað viðkom menntun
heyrnarlausra.
Þróunarsamvinnustofnun fékk
sérfræðinga til að ráðleggja stjórn-
völdum í Namibíu hvernig best væri
að standa að uppbyggingu skólakerfis
þar sem gert væri ráð fyrir heyrnar-
lausum nemendum. Þá hefur verið
unnið markvisst að þjálfun kennara
fyrir heyrnarlaus börn, aðallega með
táknmálskennslu, og bygging á nýjum
skólastofum kostuð.
Verkefnið hefur undið talsvert upp
á sig, og auk skólanna tveggja sem
lagt var upp með að styrkja í upphafi
hefur Þróunarsamvinnustofnun stutt
við minni skóla sem hafa tekið við
heyrnarlausum börnum án þess
endilega að hafa þekkingu á því
hvernig best er að kenna heyrnarlaus-
um börnum. Stærsti hluti verkefnisins
hefur engu að síður verið að þjálfa
fólk til að kenna táknmál, og kenna
táknmálstúlkun.
Í Namibíu geta nemendur lokið
grunnskóla og framhaldsskóla á sam-
tals tólf árum. Í lok tíunda ársins er
próf sem nemendur þurfa að standast
til að fá að halda áfram námi.
Fyrstu nemendurnir úr skóla sem
Þróunarsamvinnustofnun hefur stutt
við stóðust prófin í tíunda bekk fyrir
tveimur árum, fyrstir heyrnarlausra
nemenda í landinu. Þeir eru nú á
tólfta og síðasta ári. Nái þeir lokaprófi
eiga þeir samkvæmt namibískum
lögum rétt á að fara í háskóla, og geta
því haldið áfram að brjóta blað í sögu
heyrnarlausra í landinu.
Vilhjálmur segir þennan árangur
nemendanna sýna svart á hvítu hversu
miklu framlag Íslands hafi þegar skipt
fyrir heyrnarlausa í Namibíu. Ekki síst
sé mikilvægt fyrir heyrnarlaus börn að
hafa fyrirmyndir sem sýna að hægt er
að mennta sig þrátt fyrir heyrnarleysið.
„Táknmálsverkefnið hefur snertifleti
á mjög mörgum stöðum. Fólk sem
hefur hlotið þjálfun fer aftur í sinn
heimabæ og fer að kenna heyrnar-
lausum. Svo þó við séum ekki beint
að vinna að þessu verkefni inni í hér-
uðunum hefur þetta áhrif mjög víða,“
segir Vilhjálmur.
Hann segir þetta gott dæmi um
verkefni þar sem hægt sé að ná
góðum árangri með íslenskri þróun-
araðstoð. Verkefnið sé vissulega ekki í
sama skala og eyðniverkefni stórvelda
á borð við Bandaríkin, en það hafi
breytt mjög miklu fyrir afmarkaðan
hóp.
HEYRNARLAUS BÖRN Á ÓTROÐNUM SLÓÐUM Í NAMIBÍSKA SKÓLAKERFINU
Áhugi á fyrsta félagslega verkefninu sem Þróunar-
samvinnustofnun kom að í Namibíu kviknaði meðal
íslenskra maka starfsmanna stofnunarinnar sem unnu að sjáv-
arútvegsverkefnum. Erfitt var að fá atvinnuleyfi, og því nægur
tími til að sinna sjálfboðavinnu af ýmsu tagi.
Íslendingar ýmist stofnuðu félagsmiðstöðvar, eða komu
að miðstöðvum sem þegar voru starfandi, í þremur stærstu
strandbæjunum í Namibíu strax á fyrstu árum starfsemi Þró-
unarsamvinnustofnunar í landinu. Þeir hvöttu stofnunina til að
koma með formlegum hætti að verkefninu, og úr varð að stutt
var við miðstöðvarnar í tæpa tvo áratugi.
Í félagsmiðstöðvunum var einkum unnið með konum og
börnum, og boðið upp á kennslu í lestri, skrift og ensku, kennt
að prjóna og sauma og fleira. Síðar bættust við leikskólar, þar
af einn í bæ sem ekki var með félagsmiðstöð fyrir.
Vilhjálmur segir að margt gott hafi unnist með þessum
miðstöðvum, en mögulega hafi verið farið fram af meira kappi
en forsjá í upphafi.
Þannig hafi lítil áhersla verið lögð á að skipuleggja verkefnið
fyrirfram, markmiðin hafi verið óljós, sem og sá tímarammi
sem því hafi verið ætlaður. Vonir hafi staðið til þess að hægt
væri að reka miðstöðvarnar á sjálfsaflafé, en ekki hugsað um
að slíkt gangi ekki á Íslandi, hvað þá í fátækum hverfum í
Namibíu.
Úr varð að illa gekk að koma félagsmiðstöðvunum í hendur
heimamanna, og tókst í raun ekki fyrr en á yfirstandandi ári að
finna sjóð sem gat styrkt starfsemina í stað Þróunarsamvinnu-
stofnunar.
Þrátt fyrir að upphaf þessa fyrsta félagslega verkefnis stofn-
unarinnar í Namibíu hafi verið óformlegt, og margt hefði mátt
fara betur, segir Vilhjálmur margt gott hafa orðið til vegna
þessa verkefnis. „Við lærðum heilmikið af þessu. Ef við hefð-
um vitað þá það sem við vitum í dag hefðum við gert hlutina
öðruvísi, það er ekki spurning. En þarna situr þó eftir þekking
og kunnátta hjá Namibíumönnum sem þeir tapa ekki.“
LÆRDÓMSRÍKT FÉLAGSLEGT VERKEFNI
Á árunum 2003 og 2004 var farið að ræða
það innan Þróunarsamvinnustofnunar að
draga úr stuðningi við sjávarútveg í Namibíu,
og snúa sér frekar að félagslegum verkefnum
með minnihlutahópum.
Fyrir valinu varð að hjálpa fólki af Himba-
ættbálkinum að koma upp færanlegum
leikskólum. Himba-fólkið eru hirðingjar sem
flytjast milli svæða með nautgripi eftir því
sem þarf til að komast í góða beitarhaga
nærri vatni.
Keyptir voru fjórir færanlegir leikskólar,
auk útbúnaðar, og í framhaldinu óskuðu
Himbarnir eftir aðstoð við að bora brunna,
enda landsvæði þeirra afar þurrt mestan
hluta ársins.
„Þegar við heimsóttum leikskólana sáum
við að þar var grautur soðinn upp úr óhreinu
brúnu vatni sem var hreinlega ekki boð-
legt, tekið úr tjörnum sem nautgripir nýta.
Við sáum að þetta var vandamál,“ segir
Vilhjálmur.
Ákveðið var að leggja fé í fjögurra ára
verkefni þar sem bora átti 33 brunna á svæði
Himba í norðvestur hluta landsins. Byrjað var
að bora árið 2007, og á verkefninu að ljúka á
næsta ári. Starfsmenn vatnsmálaráðuneytis
Namibíu framkvæma, en Þróunarsamvinnu-
stofnun borgar.
Þrátt fyrir efnahagshrunið hér á landi
haustið 2008 var ákveðið að halda verkefn-
inu áfram út árið 2010 eins og áformað var í
upphafi. Kostnaður við þá brunna sem eftir
voru hafði þá um það bil tvöfaldast vegna
gengishruns krónunnar.
Vilhjálmur segir árangurinn af þessu
verkefni góðan, en erfitt sé að átta sig á því
hversu margir Himbar nýti hvern brunn þar
sem þeir færi sig reglulega úr stað. Aug-
ljóslega njóti þó einhver þúsund þess, eftir
aðstoð Þróunarsamvinnustofnunar, að hafa
aðgengi að hreinu vatni. Brunnarnir munu
að auki veita fólkinu einhverja vörn gegn
reglulegum kólerufaröldrum, sem blossa upp
þegar flóð menga vatnsból.
LEIKSKÓLAR OG VATN FYRIR HIMBA
BRUNNUR Vilhjálmur Wiium fylgist með hvernig
vatni úr brunni er dælt í tanka, en dælan er
knúin áfram með sólarorku. MYND/GSAL
SKÓLABÖRN Áætlað er að í Namibíu séu um sex þúsund heyrnarlaus börn á skóla-
aldri, en aðeins um 500 eiga kost á skólavist. MYND/GSAL
1 2
3
4
Katima Malilo
Rundu
Swakopmund
Enana
BOTSWANA
S-AFRÍKA
ANGOLA
2
1
2 4
2
1
4
4
4
4
2