Vikan - 14.12.1972, Blaðsíða 10

ÐOXARAURRREISNIN
í KÍNA
enn versnað fyrir sendiráða-
fólkið í Peking.
„Ég hef það á tilfinningunni,
Sir Claude, að mjög erfiðir
dagar séu framundan," sagði
þýzki sendiherrann, von Kett-
eler fríherra, við hinn brezka
starfsbróður sinn, MacDonald.
„Því skal ég ekki bera á
móti,“ svaraði sá brezki. „Nú
reyna Kínverjarnir að hefna
alls þess illa, sem við Evrópu-
menn höfum gert þeim síðustu
áratugina."
Og vissulega höfðu Evrópu-
menn gert sitthvað á hluta
Kínverja, og þá einmitt landar
Sir Claudes öllum öðrum frem-
ur.
Til skilnings á Boxaraupp-
reisninni er upplagt að líta yf-
ir sögu. Kína næstu sex ára-
tugina á undan. Á þeim tíma
höfðu Kínverjar orðið að þola
margs konar áníðslu og niður-
lægingu af hálfu hvítra manna.
Það byrjaði með því að hin-
ir „hvítu barbarar að vestan“
tóku að flytja ópíum inn til
Kína. Sú verzlun var að vísu
ekki ný af nálinni. Þegar
brezka Austurindíafélagið hóf
þátttöku í henni undir lok átj-
ándu aldar, höfðu indverskir
og arabískir kauphöldar stund-
að þennan innflutning til Kína
í öld að minnsta kosti.
Ráðamönnum í Kína varð
snemma ljóst, hvílíkur voði
þessi eiturinnflutningur var
fyrir þjóðina, og á átjándu öld
og framan af þeirri nítjándu
gerðu þeir ítrekaðar tilraunir
til að stöðva ósómann. En þær
tilraunir komu til lítils, þótt
ekki væru sparaðar refsing-
arnar. Strandlengja Kína er
löng, og brezkir kaupsýslu-
menn áttu orðið miklu meira
undir sér en kínverskir keisar-
ar og mandarínar.
Á árabilinu 1820—40 sexfald-
aðist ópíuminnflutningurinn til
Kína. Enskir plantekrueigend-
ur og útgerðarmenn rökuðu
saman auð fjár á þessum við-
skiptum, sem höfðu dauða og
verstu eymd í för með sér fyr-
ir milljónir og aftur milljónir
Kínverja. En kínverskir smá-
salar og handlangarar, sem
sáu um dreifinguna á eitrinu,
græddu líka sæmilega, svo að
því fór fjarri að Bretar væru
einir í sökinni.
1840 harðbannaði þáverandi
Kínakeisari, Taó-kúang, að lok-
um allan ópíuminnflutning til
ríkis síns og lagði við hinar
þyngstu refsingar, ef út af
væri brugðið. Sama ár gerði
mandaríninn í Kanton upp-
tækt firnamagn af ópíum, sem
þar fannst í vörzlu kínverskra
smásala. Þá gerðu Bretar út
frá Indlandi herflota, sem bom-
bardéraði suðurstrendur Kína
og setti á land fimmtán þús-
und manna her, sem brenndi
og bældi allt hvað hann náði
til. Þannig hófst það stríð, sem
í sögunni er kallað ópíumstríð-
ið og Bretar eru ekkert yfir-
máta hreyknir af núorðið.
Brezka stjórnin reyndi að
afsaka árásina með því, að með
engu móti mætti láta Kínakeis-
ara haldast uppi að trufla verzl-
un Breta við Kína, en raun-
verulega ástæðan var sú, að
brezku athafnamennirnir, sem
grætt höfðu á ópíumsölunni,
vildu með engu móti sjá af
þeirri búbót. Ópíumstríðið stóð
fram í ágúst 1842. er friður var
saminn í Nanking. Þar urðu
Kínverjar að láta Bretum eftir
Hongkong, sem þeir síðar-
nefndu höfðu þá hertekið, „um
aldur og ævi“, og opna fimm
kínverskar hafnarborgir fyrir
evrópskri verzlun: Kanton,
Amoj, Fútsjá, Sjanghaí og
Ningpó. Þá urðu Kínverjar að
greiða Bretum of fjár í stríðs-
skaðabætur og að sjálfsögðu að
gefa ópíumverzlunina frjálsa.
Má fullyrða, að sjaldan hafi
niðurlæging Kínaveldis orðið
meiri.
Önnur stórveldi, þeirra fyrst
Frakkland og Bandarikin,
flýttu sér í kjölfar Breta og
voru engu ógráðugri. Þau
gerðu hagstæða viðskiptasamn-
inga við kínverska keisara-
dæmið og fengu sérréttindi í
höfnum þar. Hófst nú æðis-
gengið kapphlaup stórvelda um
kínverska markaðinn, og áhrif
þeirra í Kína fóru hraðvaxandi.
Hið forna keisaraveldi, staðn-
að í gömlum formum, mátti
sín lítils gegn hinu tækni-
vædda, galvaska Vestri. Keis-
araætt Mansjúra horfði mátt-
vana á þá þróun, sem von bráð-
ar átti að verða henni að falli.
Ófarirnar í ópíumstríðinu
höfðu djúp áhrif á Kínverja;
fylltu þá beiskju og færðu að
minnsta kosti sumum þeirra
heim sanninn um, að land
þeirra, Ríkið í Miðið, var ekki
lengur heimsmiðjan, ekki það
stórveldi sem bar höfuð og
herðar vfir öll önnur. Þetta
hafði í för með sér ýmis við-
brögð, svo sem Boxaraupn-
reisnina og aðra uppreisn ólíkt
gæfulegri, sem varð ofan á um
hálfri öld síðar.
Eftir 1842 komu kristniboðar
til Kína í slóð kaupsýslumann-
anna. Þeir tóku sér fyrst ból-
festu í opnuðu hafnarborgun-
um og færðu sig svo þaðan inn
í landið.
1850 hófst svokölluð Taíping-
uppreisn, kínversk bændabylt-
ing. Sá hildarleikur stóð þang-
að til 1866 og bjó að mörgu
leyti í haginn fyrir aðra bænda-
byltingu á næstu öld, byltingu
kommúnista. Orðið Taíping út-
l°ngst ..hinn æðsti friður“.
Stefna Taípinga var í raun
réttri furðulík þeirri, er Maó
formaður tók upp síðar. Þeir
veittust gegn stórjarðeigendum,
sem svælt höfðu undir sig sveit-
irnar, og skiptu jarðnæðinu
milli smábændanna. Taípingar
tóku Hanká 1852 og Nanking
árið eftir. En til Peking náðu
þeir ekki.
Talið er að um tuttugu og
fimm milljónir manna hafi lát-
ið lífið í Taíping-stríðinu, auk
þess sem mörg blómlegustu
fylki Kína lögðust í kaldakol
af völdum þess. Borgarastyrj-
öld þessi hefur því að skað-
semd fyllilega jafnazt á við
heimsstyrjaldirnar tvær. Um
síðir voru það Bretar og Frakk-
ar, sem brutu byltingarmenn á
bak aftur. Þeir höfðu að sjálf-
sögðu ekki nema skömm á
þessu brölti kínverskra bú-
karla, sem þá grunaði að kynni
að spilla fyrir þeim viðskiptun-
um. Varla þarf að minna á að
svipað viðhorf höfðu sömu
stórveldi og fleiri gagnvart
Maó formanni síðarmeir. Bæði
stórveldin sendu á vettvang
flota og landher, og var brezka
landherdeildin skipuð sjálf-
boðaliðum, ævintýramönnum
og landhlaupurum af ýmsum
Evrópuþjóðum. Yfir þann liðs-
kost var settur ofursti að nafni
Gordon, sem síðar hlaut heims-
frægð er hann barðist við Ma-
hadíann í Súdan og féll fyrir
honum eftir prúða vörn.
Að vísu bað Kínastjórn Bret-
land og Frakkland ekki hjálp-
ar, en stórveldi þessi voru í
engum vandræðum með að
finna sér átyllu til að blanda
sér í slaginn. Átyllan var sú
að áhöfn eins kínversks djúnka
hafði dregið upp brezka fán-
ann og farið óvirðulega með
hann. Rússar notuðu þessi
vandræði Kínverja til að
hremma af þeim markasvæði
nokkur við fljótin Amúr og
Ússúri, og það hafa Kínverjar
síðan munað Rússum, eins og
komið hefur fram á síðustu ár-
um og valdið vandræðum í
sambúð Sovétríkjanna og hins
rauða Kína.
1858 hertók brezk-franska
liðið, sem gert hafði verið út
gegn Taípingum, Takú-virkin
hjá Tíentsin. 1860 tóku banda-
menn Peking sjálfa. James El-
gin lávarður, sem- stýrði þá her
þeirra, hafði fregnir af að þrír
Bretar, er Kínverjar höfðu
tekið til fanga, hefðu sætt mis-
þyrmingum í Sumarhöllinni í
Peking, sem var ein frægasta
og fegursta bygging landsins. í
hefndarskyni lét lávarðurinn
ræna og eyðileggja höllina, og
tortímdust þar ómetanleg lista-
verðmæti.
Samið var á milli banda-
manna og Kínverja í Tíentsin
1860, og urðu aumingja Kín-
verjarnir þá að opna ellefu
Framhald á bls. 52.
Fangar úr liði Boxara. Um hálsinn hafa þeir festa niðþunga „kraga"
sem áttu að útiloka allar tilraunir til flótta.
10 VIKAN 50. TBL.