Vikan - 12.06.1980, Blaðsíða 47

MISNOTKUN
VÍMUEFNA
/\f' hverju byrja menn að misnota efni
eins og alkóhól, pillur og ýmiss konar
eiturlyf? Spurningunni hafa margir velt
fyrir sér og reynt að gefa svör, en engin
tæmandi skýring er i rauninni til. Enda
þótt ekki séu til alhliða skýringar á þvi
hvers vegna sumir menn misnota efni og
aðrir ekki, eru flestir sem um þessi mál
fjalla sammála um að likurnar á
misnotkun aukist ef mönnum líður illa
innra með sér og í samskiptum við aðra.
Ýmiss konar vímugefandi efni eiga
það sameiginlegt að mönnum finnst að
þeim liði talsvert betur eftir að þeir hafa
tekið efnjð inn. Vandamál sem ollu
hugarangri í vimulausu ástandi hverfa
gjarnan í vímuástandi og menn eiga
auðveldara með að sannfæra sjálfa sig
um að þeir geti tekist á við heiminn.
Það er mjög einstaklingsbundið hvaða
efni fólk notar til að komast í vimu.
Sumir nota einungis áfengi, aðrir pillur,
enn aðrir nota bæði áfengi og pillur og
alltaf eru einhverjir sem nota sterk lyf
eða þau sem stundum eru kölluð eitur-
lyf.
Nú er málum svo háttað að sum
vimuefni eru fremur viðurkennd af
samfélaginu en önnur. Það er t.d. álitið
eðlilegt að fólk noti áfengi og viss róandi
lyf að vissu marki en það er álitið
hættulegt og er algerlega bannað
samkvæmt lögum að neyta hass eða
þeirra efna sem geta flokkast undir eitur-
lyf.
Mismunandi samfélög hafa
mismunandi reglur um notk-
un vímugjafa
Sum lönd hafa þannig löggjöf að
bönnuð er öll notkun á áfengum
drykkjum en hassnotkun getur t.d. verið
leyfð. Önnur lönd, eins og ýmis Asíu-
lönd, leyfa notkun sterkari eiturlyfja
sem eru vanabindandi. 1 Nepal er t.d.
leyft að reykja ópíum og eru slíkar
reykingar álitnar frekar fínar. I mörgum
löndum Suður-Ameríku er bæði leyfð
notkun áfengra drykkja og notkun hass.
í Mexíkó, Venesuela og Perú er bæði
búin til og leyfð notkun á þeirri tegund
kannabisjurtarinnar sem heitir marí-
húana. Vimugefandi efni hafa stundum
verið notuð í pólitísku augnamiði. T.d.
hefur þekkst i Suður-Ameriku að verka-
menn fengju hluta af launum sínum
útborguð í eiturlyfjum.
Mat samfélaga á þvi hvaða efni skal
leyfa og hvaða efni skuli vera bönnuð
fer m.a. eftir mati á því hvað er álitið
skaða manninn minnst. Lengi vel hefur
áfengi verið álitið skaðminna en önnur
vímugefandi efni og þess vegna hefur
verið meira og minna frjáls aðgangur að
því. Það hafa hins vegar farið fram
miklar umræður, t.d. á Norðurlöndum,
um réttmæti þess að banna hass þegar
vitað er að skaðsemi af völdum áfengis
er margfalt meiri en hún hefur verið af
hassi. Menn hafa líka velt því fyrir sér
hvort skaðsemi af völdum áfengis, eins
og t.d. skorpulifur, eigi ekki eftir að
aukast stórkostlega á næstu árum, ekki
síst vegna stóraukinnar notkunar á
léttum vínum. Það hefur sýnt sig að nú
þegar hafa lifrarskemmdir gert vart við
sig í auknum mæli í Danmörku, og vita
menn og hafa reiknað gróflega út
hvernig aukningin muni verða eftir um
þaðbiláratug.
Hvað er misnotkun?
Þegar rætt er um hugtakið misnotkun
kemur oft í ljós að menn tala um
mismunandi hluti. Það er t.d. hægt að
tala um misnotkun efna í lögfræðilegum
skilningi, þ.e.a.s. þegar maður neytir
efnis eins og hass eða ópium sem
samkvæmt lögum er bannað að neyta. Á
lslandi heyrir það þannig undir
misnotkun ef maður reykir eina pipu
af hassi. Aðrir tala um mis-
notkun í læknisfræðilegri og sálfræði-
legri merkingu. Þá er um að
ræða að maðurinn hafi vanið sig á
ákveðið efni og geti ekki verið án þess né
hætt notkun þess nema meðaðstoð. Slík
misnotkun þarfnast meðhöndlunar.
Misnotkun geta menn lika talað um ef
þeir reyna erfiðleika inni á heimili, sem
umhverfið skynjar ekki sem lögfræði-
lega né læknisfræðilega misnotkun.
^nabinding
Margir sem hafa misnotað efni á þann
hátt að þeir verða likamlega og sálfræði-
lega háðir því tala um að þeim líði
stórum betur í hugarástandi vímunnar
en i venjulegu hugarástandi. Einnig
talar fólk oft um að það líti lífið bjartari
augum i vímu, sé haldið minni kvíða-
einkennum og efnið slaki á spennu og
innri óróa. Einstaklingurinn öðlast því
meira öryggi og velliðan innra með sér
þegar hann er í vímu og skynjar það
sífellt neikvæðara að vera i eðlilegu
ástandi. Þegar tíminn líður eiga margir
erfiðara með að vera í eðlilegu ástandi
og kljást við sín mál, en freista þess að
leysa vandamál sín með flótta yfir í
vímuástand. Þegar einstaklingur notar
vimuástand til að „leysa úr” persónu-
legum vandamálum sínum er oft talað
um að efni sé sálrænt vanabindandi.
Líkami mannsins venst vimuefni
gjarnan á þann hátt að þol mannsins er
fremur lítið í byrjun neyslu en eykst
síðan stöðugt og getur farið svo að
líkaminn þoli óhóflega stóra skammta.
Margir kannast við þetta fyrirbrigði frá
áfengisneyslu, enda þótt þeir geti ekki
talist áfengissjúklingar. Það er t.d. ekki
óalgengt að heyra fólk ræða um það sin
á milli hve mikili munur sé á því hvað
það „þurfi núna” miðað við þegar
byrjað var að smakka áfengi.
Það er oft talað um að þolmyndun
einstaklinga gagnvart efni aukist. Þegar
likaminn hefur vanist einhverju efni
eykst hins vegar ekki einungis
þolmyndun hans. Líkamleg vanabinding
gerir það að verkum að likaminn hrópar
á efnið ef hann fær það ekki.
Einstaklingur sem er háður efni og fær
það ekki verður haldinn ýmiss konar
vanlíðan og eirðarleysi. Hann getur
fengið mörg einkenni eins og magaverki,
ógleði, svima og svefnleysi. Þessi
einkenni eru oft kölluð fráhvarfs-
einkenni. Þau hverfa ef maðurinn fær
þann skammt af efninu sem hefur orðið
að ávana. Líkamlegur ávani reynist
mörgum erfiður og getur öll tilvera
manna stjórnast af því að berjast við að
skynja fráhvarfseinkenni.
Hverjir falla fyrir vímu-
ástandi?
Það er ekki hægt að benda á ákveðnar
manngerðir sem fremur falla fyrir
vímugjöfum en aðrar. Aðstæður fólks
skipta hins vegar máli þegar um
misnotkun er að ræða, bæði
raunverulegar ytri aðstæður og einnig
þær aðstæður sem einstaklingurinn
skynjar sjálfur að hann sé í.
Vímuástand hefur sennilega
aðdráttarafl fyrir langflest fólk, m.a.
vegna þess að allir reyna tímabundna
erfiðleika sem þeir vilja helst flýja frá.
Hitt er svo annað mál að það hefur
áhrif á löngun og tilhneigingu manna til
að komast í vímu hve ánægðir þeir eru
með líf sitt. Ef einstaklingur skynjar líf
sitt sem leiðinlegt, tilgangslaust og
óumræðilega erfitt er tilhneiging til
vímunotkunar sterkari en hjá þeim sem
eru jákvæðari út í lífið og geta ef til vill
líka séð eitthvað jákvætt í vandamálum
lífsins. □
24. tbl. Vlkan 47