Vikan - 14.06.1984, Blaðsíða 17

k W , ,, |. / | Harry Bökstedt
k Ti Vismdi fyrir almennmg
Fann konan upp
tæknina?
Um kvendýr simpansans og hneturnar
Var tæknin „kvenlegur eigin-
leiki” í upphafi? Voru það það
konur sem fyrst komust upp á lag
með að nota verkfæri? Tveim
svissneskum vísindamönnum
finnst freistandi að svara þessum
spurningum játandi. I þrjú ár hafa
þeir athugaö atferli villtra
simpansa í Tais-þjóögarðinum á
Fílabeinsströndinni, en þar er
víðáttumesti regnskógur í Vestur-
Afríku. Þeir hafa komist að því að
það eru aðallega kvendýrin sem
fást við að brjóta hnetur en það er
verk sem krefst kunnáttu í með-
ferð sérstakra verkfæra til þess
brúks.
Vísindamennirnir heita
Christophe og Hedwige Bösch.
Þau starfa við dýrafræðistofnun
háskólans í Ziirich og hafa birt
niöurstöður sínar í ritinu Journal
of Human Evolution.
Fimm gerðir af hnetum eru á
matseöli simpansans en athugun
Bösch hjónanna beinist að tveim
þeirra. Athugunin leiðir í ljós
algjöra yfirburði kvenfólksins á
hinum tæknilegu sviðum hnetu-
brotsins.
Kólahneturnar eru lang-
auðveldastar. Til þess aö brjóta
þunnt skurn þeirra þarf einungis
örfá hnitmiðuð högg með trékefli.
Karldýrin berja hneturnar 8—9
sinnum áður en þær brotna. Kven-
dýrin þurfa hins vegar ekki nema
6—7 högg. Það merkilegasta var
hins vegar að á athugunar-
tímanum brutu þrír karlar aðeins
35 hnetur en 43 kvendýr brutu
1.436 stykki samkvæmt athugun
dýrafræðinganna.
Venjulega tíndu kerlingarnar
handfylli af hnetum, klifruðu
síöan upp í tré með þær og notuðu
grein sem fjalhögg þegar þær
gerðu gat á skurnið.
Önnur aðferð, sem dýrin
notuðu, var að leggja hneturnar á
stein, helst niðri í holu og berja
svo á með öðru steini.
Pandahnetur eru egglaga, 5—6
sentimetra langar, og utan um lint
hýöi er grjóthart skurn. Til þess.
að ná hnetunni óskaddaðri og ætri
er því nauðsynlegt að slá fyrst fast
til þess að brjóta skurniö og síöan
varlega til þess að ná hýðinu.
Þessa list frömdu 38 apynjur en
aðeins 2 karlapar.
Vísindamennirnir hafa
auðvitað hugleitt hvers vegna
kvendýrin eru leiknari við þetta
en karlarnir. Skýringin er kannski
einfaldlega sú að kvendýrin afla
sér prótína meö þessu móti.
Karlarnir stunda aftur á móti
veiðar og skipta sjaldan bráöinni
með kerlum sínum.
Verkkunnáttan þarf heldur
ekki að vera svo mjög bundin
meiri æfingu í greininni. Apa-
stúlkur eru lengur hjá mæörum
sínum en apastrákar og fá því
betri kennslu í upphan.
Þá halda Bösch hjónin einnig
að verið geti aö karldýrin séu of
upptekin viö að halda stöðu sinni í
hópnum til þess aö geta einbeitt
sér að hnetubroti. Karlapar eru
síöur en svo ókunnugir verkfærum
eins og steinum og kylfum en þeir
nota þau einkum til þess að afla
sér virðingar hjá öörum karl-
dýrum. Þeir nota sem sé verk-
færin sem eins konar valdatákn.
Þaö gera þeir kannski vegna þess
að þeir hafa ekki áhuga á þeim
sem venjulegum heimilistækjum.
Hvað sem öðru líður virðist
ljóst að karlarnir eru ekki eins
lagnir viö verkfæri og kerl-
ingarnar. Er hugsanlegt að þetta
hafi verið á sama máta hjá frum-
manninum og næstu forfeðrum
hans? Voru það konurnar, þegar
allt kemur til alls, sem upp-
götvuöu tæknina og tóku að nota
verkfæri, en það ásamt málhæfi-
leikanum skilur manninn frá
dýrunum. Þeim hjónum finnst
ekki ósennilegt aö sú sé einmitt
raunin.
En er leyfilegt aö draga svo
víðtækar ályktanir af athugun á
hlutverkaskiptingu kynjanna hjá
simpönsun í Afríku? Tvennt
bendir til að það sé hægt.
í fyrsta lagi er simpansinn
nánasti ættingi mannskepnunnar.
I öðru lagi er staðreynd aö konur
sjá um söfnun róta, villtra ávaxta
og grænmetis í þjóðflokkum
veiðimanna og safnara sem nú lifa
á jörðinni. Það er vinnutilhögun
sem áreiðanlega hefur viðgengist
lengi meðal mannkynsins. Þessi
skipting vinnunnar gaf konum
snemma tækifæri til þess að
þroska tækjakunnáttu sína og
verklagni.
Eins og Ch. Bachmann bendir á
í grein sinni í ZUricher Zeitung er
mikilvægt að hafa i huga að veiöi-
dýr simpansa eru svo lítil að hægt
er að fanga þau meö berum
höndum. Mannskepnan komst
hins vegar snemma á bragðiö meö
að veiöa stór dýr. Og þá, ef ekki
fyrr, urðu karlmenn að læra að
nota bæði vopn og verkfæri.
24. tbl. Vikan 17