Vikan - 14.06.1984, Síða 50

Fyrir 38 árum sat Hermann
Erben, læknii1 frá Vínarborg, í fang-
elsinu við Ward Road í Shanghai
og beið dauða síns eins og hver
annar njósnari nasista. Aftakan
virtist ekki umflúin. En Erben
kunni að bregða sér í þúsund kvik-
inda líki og ekki leið á löngu þar til
fangelsisdyrunum var lokiö upp
fyrir honum — Erben var kominn
á mála hjá bandarísku leyni-
þjónustunni OSS.
Réttarhöld yfir stríösglæpa-
mönnum fóru fram í Shanghai frá
október 1946 til janúar 1947 og þar
ljóstraði aðalvitnið, Hermann
Erben, upp um fyrrverandi félaga
sína. Bandaríski herforinginn
Frank Farrell hafði umsjón með
Erben á þessum tíma og sagði
síðar um hann: „Erben er djöful-
lega slunginn, hann er sá allra
hættulegasti sem ég hef nokkurn
tíma komist í kynni við.”
Um þennan mann skrifaði sá
frægi kvikmyndaleikari Errol
Flynn í sjálfsævisögu sinni:
„Hann var langbesti vinur minn.”
Þeir höfðu kynnst í Nýju-Gíneu
árið 1933. Erben hafði gerst
bandarískur ríkisborgari en í
framhaldi af því fengiö mikinn
áhuga á hitabeltislöndum og gerst
skipslæknir. Samt sem áður var
Erben rekinn þegar vísbendingar
þóttu sýna að hann hefði sams
konar viðskiptahagsmuna að gæta
og kínverska ópíummafían.
I hafnarborginni Rabaul lágu
saman leiðir læknisins Erben og
23 ára gamla skipbrotsmannsins
Flynn sem yfirvöld höföu lagt
ferðabann á vegna þess að fjórir
innfæddir fórust þegar bátur hans
sökk. Þegar í stað tókust góö
kynni meö skipbrotsmanninum og
lækninum. Þeir áttu nefnilega
sameiginleg áhugamál: barnung-
ar stúlkur og hórur.
Erben var á þessum tíma mjög
smásmugulegur og nákvæmur,
Vinirnir Errol Flynn og
Hermann Erben (hægra megin)
Saman á Spáni.
Við fyrstu skoðun virðist maðurinn léttvæg auka-
persóna mikilla umrótstíma. En eftir því sem blaða-
maðurinn Rudolf Stoiber gróf dýpra kom upp skýrari
mynd ófyrirleitins og samviskulauss manns sem
sveifst einskis og lét sig hvergi vanta þegar blóðug
átök voru annars vegar.
Hermann Erben var „meistaralega slunginn blekk-
ingarefur" (segir geðlæknirinn Alexandra Adler) og
mikilvægur njósnari fyrir þýsku nasistana. Hann vann
sín verk i lítt þekktu njósnaneti nasista í Bandaríkjun-
um, Suður-Ameríku og Asíu. Erben duldist bak við
grímu skipslæknis og holdsveikralæknis, hann Ijóstr-
aði upp, sveik og njósnaði.
Ekki lagði þessi forherti nasisti upp laupana þótt
síðari heimsstyrjöldinni lyki. Hann hélt áfram leyndar-
dómsfullum ferðum sínum um heiminn, gerðist
múhameðstrúarmaður og vopnasmyglari og aflaði sér
mikiivægra vina. Erben gisti ýmsar dýflissur um víða
veröld en alltaf tókst honum að sleppa.
Hermann Erben, fluggáfaður, útsjónarsamur og ís-
kaldur, æddi áfram eftir vitfirringslegri lífsbraut sinni.
Yfirmaður Erbens í njósnamiðstöð nasista í Shanghai,
Louis Siefken, segir að hann hafi „níu líf eins og kött-
urinn". Ráðgjafar forsetafrúarinnar Eleanor Roosevelt
vöruðu hana við þessum manni, hann væri „sprengi-
efni".
Austurríski blaðamaðurinn Rudolf Stoiber, sem
hefur. skráð ævisögu Erbens, telur hann einna helst
líkjast lýsingu heimspekingsins Hannah Arendt á
„hinum hvunndagslega illvirkja". Hún telur að „sam-
viskulaust" fólk eins og Erben, sem hafi dulist með
því að tilheyra virtum faggreinum í þjóðfélaginu, hafi
einna helst orðið til þess að veita nasistum brautar-
gengi.
hann hélt nákvæma dagbók yfir
allt sitt kynlíf og taldi upp nöfn,
aldur, þunga, stellingar og gjald.
Blaðamaðurinn Rudolf Stoiber
fékk að skoöa öll skjöl sem Erben
hefur sankað að sér um ævina og
segir meðal annars frá samfara-
skránni í væntanlegri bók um
þennan samviskulausa njósnara.
Erben tókst að verða sér úti um
nýtt starf á flutningaskipinu
Friederune og hann faldi vin sinn,
Flynn, niöri í lest þannig aö hann
komst til Marseille. Þaöan hélt
Flynn til London og varö skjótt
frægur kvikmyndaleikari, lék til
dæmis í myndinni Captain Blood
sem var frumsýnd árið 1935.
Stoiber telur ekki ólíklegt aö kyn-
hverfa Errol Flynn hafi valdið því
að hann felldi hug til Hermanns
Erben sem hann geröi að helsta
trúnaðarmanni sínum.
I einu af bréfum sínum frá
London skrifar Flynn til Erben
sem þá bjó í Vín: „Ég vildi óska
að viö gætum fengið Hitler hingað
svo aö hann gæti tuktaö þessa júöa
svolítið til.” En Erben haföi
öðrum hnöppum að hneppa. Hann
hafði gengið til liös viö þann fræga
Austun'íkismann Max Reisch sem
var aö undirbúa leiöangur til Asíu.
Þar eö Erben var bandarískur
ríkisborgari gat Reisch nefnt
þetta „austurrísk-amerískan”
leiðangur.
Á meðan þeir börðust yfir tor-
færurnar í leiöangursbílnum ljós-
myndaði Erben breskar olíu-
leiðslur fyrir Þjóðverja. Bretar
brugðust hart viö og töldu Erben
eftir þaö til óvinanjósnara. Max
Reisch tók þessum njósnum sam-
feröamannsins illa og í vinsælli
bók um leiðangurinn nefnir hann
Erben hvergi á nafn.
Austurríski forsætisráöherrann
(kanslarinn) Engelbert Dollfuss
leitaði ásjár hjá ítalska fasist-
anum Mussolini í andstööu sinni
50 Vikan 24. tbl.