Vikan - 22.08.1991, Síða 30

TEXTI: GUNNHILDUR HEIÐA AXELSDÓTTIR
PRENNT SEM BER AÐ VARAST í
Skortur á
líkamssnert-
ingu, ótima-
bær kopps-
þjálfun og
sjálfsfróunar-
bann eru
algengar
uppeldislegar
skyssur sem
ber aö varast
viö meðhöndl
un ungbarna.
Arið 1979 var tileinkað
börnum og nefnt „Ár
Lbarnsins". Lítið mark-
vert kom þó fram hérlendis í
umfjöllun um börn né virðist
þetta ár hafa haft nokkur telj-
andi áhrif á stöðu barna, hér
eða annars staðar. Þjóð-
félagslegt misrétti barna er
fyrirbæri sem sjaldan er
minnst á. Þó þurfum við
ekki að huga lengi að að-
stöðu barna, til dæmis
hvað varðar leikrými og
aðbúnað á róluvöllum,
til þess að sjá að víða
er pottur brotinn í
þeim málum. Svo
ekki sé minnst á
þau börn sem meira
eða minna passa sig
sjálf eða passa hvert
annað vegna þess að for-
eldrarnir eru að heiman í
vinnu. Sumir vilja taka svo
djúpt í árinni að í raun og veru
séu börn óvelkomin í íslenskt
samfélag. Víða virðist að
minnsta kosti ekki vera gert
sérstaklega ráð fyrir þeim.
Þó að Háskóli íslands út-
skrifi árlega fjöldann allan af
uppeldisfræðingum, sál-
fræðingum og félagsfræð-
ingum hafa fáir þeirra séð
ástæðu til að reifa þessi
mál opinberlega svo að
nokkru nemi. Foreldrar
hafa yfirleitt enga mennt-
un fengið í banasálfræði
eða uppeldismálum. Við
eyðum þriðjungi ævinnar
í skóla, sumir meira, án
þess að okkur sé nokk-
urn tímann kennt um
hluti er varða daglegt líf
okkar allra. Fræðsla um
barnauppeldi, samskipti
kynjanna, hjónabandið
og ýmislegt er varðar
kynlíf er yfirleitt látin
liggja milli hluta. Það
ætti ekki að vera erfitt
verkefni að kenna piltum
og stúlkum grund-
vallaratriði ( barna-
30 VIKAN 17 TBL*
uppeldi: Ekki flengja barnið,
ekki taka það of snemma af
brjósti, ekki beita harðneskju
við koppsþjálfun, ekki ala á
neikvæðum hugmyndum um
kynlíf og líkamsnekt og svo
framvegis. Einfaldar leiðbein-
ingar í þessum dúr gætu að
minnsta kosti dregiö úr al-
gengum uppeldislegum skyss-
um. Að mati uppeldisfræðinga
og barnageðlækna er einkum
þrennt sem ber að varast í
þessu sambandi: ónóga
brjóstagjöf og snertingu,
ótímabæra koppsþjálfun og
sjálfsfróunarbann.
BRJÓSTAGJÖF
OG MIKILVÆGI
SNERTINGAR
Fyrstu sex mánuðirnir í lífi
barnsins eru ákaflega mikil-
vægur tími fyrir geðrænan
þroska þess. Meginþarfir
þessa tímabils eru þörf fyrir
fæöu, snertingu, athygli og
ástúð. Þessum þörfum verður
best fullnægt með brjóstagjöf
móðurinnar og því sem nefnt
hefur verið armreynsla. Arm-
reynsla er sú reynsla sem
barnið upplifir í örmum eða
kjöltu móðurinnar (eða annarr-
ar manneskju) og fullnægir
best meðfæddri hjúfurþörf
barnsins. Fyrstu sex mánuði
lífsins þarf ungbarnið að vera
sem mest í kjöltu foreldra
sinna eða annarra fullorðinna.
Skortur á snertingu er mjög al-
varlegt vandamál í barnaupp-
eldi. Þörf fyrir snertingu er mun
meiri heldur en flestir gera sér
grein fyrir ef marka má rann-
sóknir vísindamanna.
James W. Prescott er
bandarískur taugasálfræðing-
ur sem rannsakað hefur or-
sakir árásarhneigðar og of-
beldis. Prescott komst að
þeirri niöurstöðu að meginor-
sök fyrir óeðlilegri árásar-
hneigð væri skortur á þeirri
ánægju sem bein líkamleg
snerting framkallar. Að hans
mati er ofbeldi nokkurs konar
uppbót fyrir skort á náttúrlegri
ánægju sem rekja megi til
skorts á einni tegund skyn-
reynslu sem nefnd er „som-
atosensory“. Þetta hugtak vís-
ar til þeirrar kenndar sem
snerting vekur og hlutdeild
annarra skynfæra (þ.e. sjónar,
heyrnar, lyktar og bragös) er
þá ekki tekin með.
Bandaríski sálfræðingurinn
Gary Mitchel er sama sinnis.
Mitchel gerði tilraunir með
„snertieinangrun" apa. Apa-
ungviði, sem höfðu þurft að
þola sex mánaða og í sumum
tilvikum eins árs snertieinangr-
un (önnur skynfæri voru ekki
heft í tilrauninni), voru ákaf-
lega afbrigðileg miðað við ap-
aungviði sem alist höfðu upp
við venjulegar kringumstæður.
Á fullorðinsárum voru aparnir
mjög árásargjarnir og réðust á
aðra apa af litlu tilefni. Þessi
árásarhneigð virtist ekki bund-
in því hvort mótaðilinn væri
veikbyggðari, til dæmis ung-
viði, eða sterkbyggðari api.
Þessir apar virtust þannig hafa
glatað öllu skynbragði á við-
teknar hegðunarreglur í apa-
samfélaginu. Aparnir voru
jafnframt lítt gefnir fyrir gælur
og í raun almennt samneyti
við aðra apa. Þeir voru enn-
fremur mjög gjarnir á að bita
og meiða sjálfa sig og voru
undantekningarlaust kynferð-
islega vanhæfir og misheppn-
aðir uppalendur.
Ýmsir sálfræðingar og sér-
fræðingar á sviði uppeldis-
mála fullyrða að vaxandi of-
beldishneigð meöal barna og
unglinga hér á landi megi rekja
til skorts á snertingu í bernsku.
Ábyrgð samfélagsins er mikil í
þessu sambandi. Efnahags-
legar aðstæður neyða flestar
konur út á vinnumarkaðinn
nokkrum mánuðum eftir