Vikan - 21.12.1999, Blaðsíða 11

ekki þekkir Rolling Stones. Roll-
ingarnir spila enn saman og
þykja tónleikar þeirra miklar
skrautsýningar. Við íslendingar
trúðum um tíma að goðin myndu
koma hér við á tónleikaferð um
heiminn en af því varð ekki. For-
sprakkinn Mick Jagger kom
hingað í staðinn og brá sér í
stutta ferð um ísafjörð.
Sýklalyf
Fátt hefur einkennt öldina
meira en baráttan við sjúkdóma.
Stærsta skrefið í þeirri baráttu
varstigið árið 1929 þegarA.
Fleming uppgötvaði penisillínið.
Menn höfðu uppgötvað að bakter-
íur eða sýklar voru valdir að mörg-
um hættulegum sjúkdómum en
stóðu ráðþrota gagnvart
því hvernig ætti að
lækna þá. Súlfa-
lyf voru fyrst
framleidd árið
1932 og voru
notuð við sýk-
ingum þartil
hafin var
framleiðsla á
sýklalyfjum úr örverum
þeim sem Fleming upp-
götvaði í myglusvepp. Að
fá sjúkdóma á borð við lungna-
bólgu, sýfillis og berkla var nán-
ast dauðadómur fram að því. Við
aldarlok hafa menn hins vegar af
því áhyggjur að sýklalyf hafi verið
ofnotuð og að ónæmiskerfi
manna hafi veikst fyrir vikið.
Tæknivæðing
heimilanna
Um miðja nítjándu öld fann Eli-
as Howe frá bænum Spencer í
Massachusetts upp saumavélina.
Þetta varð upphafið að tækni-
væðingu heimilanna. Þvottarull-
urnar og handsnúnar þvottavélar
fylgdu í kjölfarið en það var ekki
fyrr en eftir aldamótin 1900 að
rafknúnar þvottavélar litu dagsins
Ijós. í fyrstu voru þær án vindu og
allan þvott varð því að vinda upp í
höndunum, síðar komu hand-
snúnar vindur en þegar tókst að
finna leið til að vinda þvottinn
með hjálp rafmagns án þess að
eyðileggja hann var byltingin
fullkomnuð. Ryksugan er að
slíta barnsskónum á svipuðum
tíma og þvottavélin og munaði
húsmæður sennilega mestu um
þessar tvær stórvirku vélar. Raf-
magnseldavélar taka við af kola-
vélunum og sparaði það geysi-
lega vinnu við kolaburð og þrif.
Kolareykurinn var auk þess
hættulegur og kolaryk gat orsak-
að lungnaþembu. Næst taka við
brauðristar, hrærivélar, samloku-
grill, grillofnar, kaffivélar, ör-
bylgjuofnar, rafmagnshníf-
ar, rafmagnspönnur og
fleira og fleira. Flest eld-
hús nú á dögum líta út líkt
og vel útbúnar rann-
sóknarstofur vísinda-
manna svo vel búin
tækjakosti eru þau.
Mörg heimilistæki eru
nú orðin tölvustýrð og
íigtir eru til að mynda
að verða svo
hárnákvæmar að
tæpast skeikar milli-
grammi og til eru
brauðvélar sem ekki
þarf annað en að horfa á
til að þær baki dýrindisbrauð.
Saumavélar eru einnig flestar
tölvustýrðar og nú bíða klaufarnir
því að
komi vél
þar sem
efninu er
stungið inn í
annan end-
ann, valið í
tölvuborði
hvort sauma
eigi buxur, pils
eða kjól, slegin
inn stærð og þá
skili saumavélin
fullkominni flík út
um hinn endann.
Sparistellin
Postulínsleirtau er tæp-
lega hægt að tala um sem
einkenni tuttugustu aldar
frekar en annarra alda, en
íslendingar fóru að rétta úr
kútnum upp úrseinni
heimsstyrjöld og efnin að
aukast. Þá fór að verða al-
gengara að ekki væru
bara til diskar til að borða
af hversdags heldur fóru
húsmæður að safna sparistelli.
Mávastellið varð vinsælt svo og
rósirnar frá Konung-
legu postulíns-
verksmiðjunni í
Dan-
mörku.
Ein-
kenn-
andi fyrir
öldina varhins
vegar samhjálpin
sem enn var
landlæg og var
arfur frá
bændasamfé-
laginu sem hér
hafði ríkt öldum
saman. Konur
lánuðu því fínu
bollana sína í
brúðkaup, ferm-
ingar og stóraf-
mæli. Þá voru þeir
gjarnan merktir
með naglalakki og
hver kona hafði sinn
lit.
Gerviefnaöld
Árið 1938 voru
svokölluð fjölamíð
eða pólíamíð fyrst
framleidd í Bandaríkj-
unum. Nælon, pólýest-
er og dralon voru
þeirra þekktust og þau
sem almenningur hafði
einna mest not fyrir. Svip-
uð efni höfðu þekkst áður
en voru helst notuð í
fiskinet, reipi og línur sem
allt varð að vera sterkt en
sveigjanlegt. Tilkoma
nælonþráðarins hratt af
stað byltingu í fatagerð.
Vikan 11