Vikan - 08.08.2000, Side 38

John D. Rockefeller
þuersagnarkenndur maður
John Davison Rocke-
feller fæddist 8. júlí árið
1839 í litlu en notalegu
húsi í Richford í New
York. Faðir hans, William, hafði
verið sæmdur viðurnefninu
Stóri-Bill og var farandsali. Held-
Jolin að leika golf á 3000 liekt-
ara landareign sinni árið 1923.
peninga og það mikla
peninga ofar öllu en
hann var einlægur trú-
maður eins og móðir
hans og alla ævi barð-
ist hann við að sam-
eina og sætta þessi
ólíku viðhorf í huga
sér. Besta ráðlegging
sem honum var gefin
um ævina var þegar
prestur nokkur sagði
við hann „ Aflaðu pen-
inga á heiðarlegan
hátt og gefðu síðan viturlega frá
þér.“ John skrifaði þessi orð hjá
sér í minnisbók og virðist hafa
reynt að fara eftir þeim alla ævi.
Einstök skipulagsgáfa
Hans fyrsta starf var á skrif-
Hann uar ríkasti maður í heimi
og sá bandarískra auðjöfra
sem uar einna mest hataður
meðal kaupsýslumanna og al-
gengt uar að heir kölluðu hann
„mesta glæpamann sinnar tíð-
ar“. En hann uar einnig hekktur
fyrir örlæti sitt uið líknarstofn-
anir og forsuarsmenn heirra
kölluðu hann „mannuininn
míkla lfinír hans sögðu hann
Ijúfan, dagfarsprúðan mann en
blaðamenn sem reynt höfðu
að ná tali af honum líktu hon-
um uið miskunnarlausan huirf-
ilbyl. Það kann að hljóma und-
arlega en suo uirðist sem
Rockefelier hafi uerið bæði
eínn besti en einnig einn al-
uersti maður sem lifði upp-
gangstímana í Bandaríkjunum
fyrir kauphallarhrunið.
ur hefur dyggð hans við sölu-
mennskuna þótt vafasöm flestum
er til þekkja en meðal þess sem
hann seldi áhugasömum kaup-
endum var snákaolía og aðrir
náttúrulegir læknisdómar. Mest-
ur tími Stóra-Bills fór þó í að elt-
ast við stelpur en sjálfur sagði
hann að stærsta ástin í lífi sínu
væru peningar. Hann naut þess
að koma við þá, velta þeim milli
fingra sér og umfram allt naut
hann þess að eyða þeim. Hann
dáði einnig það vald og það frelsi
sem peningar veita einstaklingn-
um og þráði það ofar öllu. Þessi
viðhorf hans til peninga, sjálfs-
traustoghinamikluánægjuaf að
taka áhættu erfði John sonur
hans frá honum.
En John fékk ýmislegt í arf frá
móður sinni, Elizu, sem hann
dáði. Hún var samviskusöm,
skipulögð og einlæg trúmann-
eskja. Sennilega hefur þetta sam-
bland eðliskosta Elizu og
fífldirfsku Stóra-Bills verið það
sem skilaði syninum hvað mest-
um ágóða. Hann þráði
stofu í Cleveland og hann var
sextán ára þegar hann byrjaði að
vinna. Allan daginn sat hann við
skrifborðið sitt og færði bókhald
í stóran kladda en þegar hann leit
upp sá hann árprammana sigla
fram hjá, hlaðna varningi. Hann
vissi að iðnbyltingin hafði hald-
ið innreið sína íBandaríkin og að
tækifærin væru næg í alls konar
iðnaði fyrir menn sem ekki víl-
uðu fyrir sér að feta nýjar braut-
ir. Verið var að leggja járnbraut-
ir, gufuskip voru komin til sög-
unnar og skeytasendingar milli
stranda og staða voru ekki leng-
ur lúxus heldur nauðsyn. Fyrsta
fyrirtækið sem hann kom nálægt
var Clark og Rockefeller, fyrir-
tæki sem keypti og seldi fisk og
korn. Fyrirtækið blómstraði að-
allega fyrir það að John var
vinnuþjarkur sem tók mjög al-
varlega allt sem hann gerði. Auk
þess virtist hann hafa sérstaka
snilligáfu í að skipuleggja og
stjórna.
Hugsanlega hefði John
Rockefeller þó ekki notið nema
þokkalegrar velgengni ef Edwin
nokkur Drake hefði ekki fundið
auðuga olíulind nálægt Titusville
í Pennsylvaníu. Olíulind Drakes
var sú fyrsta sem fannst í Banda-
ríkjunum og markaði upphaf
bandarísks olíuiðnaðar. Þótt
þetta væri fyrir tíma bflsins var ol-
ían þó mjög verðmæt og notuð á
margvísklegan hátt, bæði til upp-
hitunar og til að vinna úr henni
kerosene sem notað var á lampa
til lýsingar. Rockefeller reyndist
réttur maður, á réttum stað, á
réttum tíma. Hann keypti helm-
ingshlut í olíuhreinsunarfyrirtæki
og næstu árin helgaði hann sig því
verkefni að kynnast olíuiðnað-
inum frá grunni og upp úr. Hann
komst að þeirri niðurstöðu að
þarna væri að finna tækifærið
sem hann hafði beðið eftir og
næg verkefni sem biðu fram-
sýnna manna. Um þetta leyti er
sagt að hann hafi misst það út úr
sér við kunningja að einhvern
daginn yrði hann ríkasti maður
heims.
Rockefeller var þó ekki alveg
á kafi í olíulindunum því hann
giftist Lauru Celestiu Spelman
árið 1864. Hún var einlæg trú-
kona eins og móðir hans og þau
áttu eftir að eignast fimm börn
saman. Eina dóttur misstu þau
áður en hún náði eins árs aldri
en hin börnin, Alice, Alta, Ed-
ith og John yngri, náðu öll full-
orðinsaldri. John vissi að eigin
sögn, ekkert betra en að koma
heim að loknum löngum og erf-
iðum vinnudegi, hengja upp hatt-
inn sinn, lesa kvöldblaðið og
njóta samverunnar með fjöl-
skyldunni. Hann smakkaði aldrei
vín, enda var það ekki í samræmi
við trúarskoðanir hans.
Lék trúð fyrir börnin sín
Sagt er að hann hafi einungis
verið fullkomlega afslappaður
þegar hann var innan um börnin
sín. Þá gat hann verið hann sjálf-
ur. Hann lék jafnvægislistir fyrir
þau, meðal annars átti hann til að
reyna að láta postulínsvasa
standa á nefinu á sér til þess eins
að skemmta þeim. Hann kenndi
þeim einnig að hjóla, renna sér
á skautum og synda. Þegar tungl-
skin var dreif hann fjölskylduna
oft út í miðnæturhjólatúra og þá
festi hann hvítan vasaklút á bak-
ið á sér til að tryggja að börnin
gætu fylgt honum eftir í rökkrinu.
John og kona hans, sem var
alltaf kölluð Cettie, vildu ekki
að börnin ælust upp við ofdek-
ur. Þau skömmtuðu þeim því litla
vasapeninga og hvöttu þau til að
vinna sér inn aukaeýðslueyri
með því að ydda blýanta eða
vinna heimilisstörf með móður
sinni. Hjónin voru einnig sam-
mála um að börnin þyrftu að læra
hversu mikilvæg samábyrgð í
samfélaginu væri og mönnum
bæri skylda til að láta eitthvað af
hendi rakna til hinna verr settu.
38
Vikan
Texti: Steingerður S t e i n a r s d ó 11 i r