Menntamál - 01.03.1935, Qupperneq 12

10
MENNTAMÁL
artilfinning. Dæmi um hlutræna ábyrgöartilfinningu er
það, að telja syndsamlegra að brjóta 15 bolla óviljandi
en einn af ásettu ráði, og ljótara að selja stóran blek-
blett í dúkinn, enda þótt tilgangurinn bafi verið sá, að
hjálpa pabba til að hella í blekbyttuna, heldur en lít-
inn blett vegna hirðuleysis. Piaget rannsakaði i þessu
sambandi skoðanir barnanna á ýmiskonar skemmdar-
verkum og þjófnaði, og komst að raun um tvö gagnstæð
siðgæðisviðhorf, annað, sem metur athafnir einungis eftir
efnislegum afleiðingum þeirra, og hitt, er tekur tilgang-
inn með í reikninginn. Þetta tvennskonar siðaviðhorf
finnst hjá börnum á sama aldri og jafnvel hjá sama
barninu. En í stórum dráttum er þróunin þó augljós,
þannig, að eftir því sem börnin eldasl, verður blutræn
ábyrgðartilfinning i sinni frumstæðustu mynd fágætari.
Rannsóknir Piaget leiddu það ennfremur í ljós, að or-
sakirnar til hins hlutræna ábyrgðarmats barnanna, sem
og réttlínuhyggjunnnar yfirleitt, er að leita í áhrifum
fullorðna fólksins á börnin. Fullorðna fólkið gefur fyrir-
skipanir, ýmist í orðum (ekki að stela, ekki að brjóta
eða skemma o. s. frv.), eða í verki (reiði og refsing),
en hvort sem farið er eftir þessum skipunum eða ekki,
þá skapa þær slcyldutilfinningu hjá börnunum og hug-
myndina um bannaðar atliafnir, sem enginn skilningur
eða innri þörf stendur á bak við.
Allra skýrast kom réttlínuhyggjan fram hjá börnun-
um í sambandi við dóma þeirra um lygar. Yngri börn
og óþroskaðri telja jafn saknæmt að segja ósatt, hvort
sem það er gert viljandi eða óviljandi, en meta sektina
aðallega eftir því, hvað langt er vikið frá sannleikanum.
Það er t. d. miklu ljótara að segja græskulausar ýkju-
sögur í stíl Bjarna á Leiti, en að ljúga sig á sennilegan
hátt út úr klípu eða skrökva þvi, að maður hafi fengið
góða einkunn i skólanum, til þess að fá laun fyrir hjá