Heima er bezt - 01.01.1957, Side 30

Jósafatsdóttur, móður Helgu Baldvinsdóttur skáldkonu,
er kallaði sig Undínu. Jósafat var hálfbróðir séra Jó-
hannesar á Kvennabrekku í Dölum.
Beitir engi, treður tún
trassafenginn kauði,
sefur lengi hann og hún,
hirðir enginn sauði.
Þessi vísa er með fyrstu vísum, sem ég man eftir,
að farið var með, og mun hún landfleyg vera. Svein-
björn Benteinsson telur hana gamlan húsgang og segir
hana eftir Þorlák Þórarinsson, og sé hún úr kvæði eftir
hann, sem heitir — Þagnarmál —. Flafi hann ort það,
þegar hann var 16 ára, þá skólapiltur á Hólum 1728.
Þær koma í hugann ein af annari, eins og gamlir
' vinir frá liðnum tíma, og heimta sinn rétt á þessum
blöðum, úr því að hin var tekin:
Súptu á aftur, Siggi minn,
sætt er á þessum kúti.
Hálfur komstu hingað inn,
hálfur liggurðu úti.
Ekki er mér kunnugt um höfund. En vísan er áreið-
anlega gömul, þótt ekki sjáist mikil ellimörk á henni
enn þá, að minnsta kosti í Dölum vestur.
Og þá er bezt, að hér komi önnur, sem lifir þar ekki
síður góðu lífi, þótt komin sé til ára sinna:
í nefið taka nú er mál,
nenni ei vaka lengur.
Heldur slaka hef ég sál,
hún til baka gengur.
Heyrt hef ég suma hafa þessa vísu öðruvísi, en ekki
* er mér kunnugt um, hvort er réttara haft eftir höf-
undi, því hann er óþekktur:
I nefið taka nú er mál,
nenni ei vaka lengur.
Heldur slaka hef ég sál,
húm til baka gengur.
(Það byrjar að birta aftur.)
Fáum dögum eftir, að ég hafði skrásett vísu þessa,
hitti ég verkamann, hér í Reykjavík, Bjarna Guð-
mundsson að nafni. Barst þá áðurnefnd vísa í tal, og
segir hann, að vísan sé eftir föður sinn, Guðmund
Semingsson, sem bjó á Skinnastöðum í Húnavatns-
sýslu.
Bjarni segist aldrei hafa heyrt vísuna öðru vísi en:
Hún til baka gengur —.
Bjarni Guðmundsson ólst upp hjá Þórarni Jónssyni,
alþingismanni á Hjaltabakka.
Þá kemur hér vísa, sem víða mun þekkt. Snæbjörn
Jónsson telur hana eftir Hannes stutta. Hafði hann
gert hana, er hann kom eitt sinn að Spákelsstöðum í
Dölum, Og var honum borið þar kaffi í bolla, er gylltur
var á börmunum. Og varð hann mjög hrifinn af og
þótti við sig haft:
Kaffið búið kostunum
kæfir lúa í sönsunum,
hjá blíðri frú og bóndanum
bergi ég nú á gullskálum.
Þá koma hér vísur eftir Jón Árnason á Víðimýri,
sem ég hevrði oft kveðnar í Dölum hér áður fyrr,
eða fram til 1930—35. Ekki var mér þá kunnugt um
það, hver hefði gert þær.
Það var alveg núna nýlega, sem ég sá þær á prenti
í Ijóðabók hans, gefin út á Akureyri 1879. Mun hún
nú orðin í fárra höndum. Þá kemur hér ein, fyrsta
vísan af fjórum samstæðum:
Þótt ég lengi þar og hér
þambi áfengan bjórinn,
þekkir enginn ýta, mér
að hvar þrengir skórinn.
Það er sagt, að eitt sinn hafi Jón verið á ferð, ásamt
fleirum, og hafi hann þá farið heim á bæ einn til þess
að fá sér að drekka. Húsfreyjan þar hét Þórdís, og
þótti hún skörungur mikill, en sagt var, að hún gerði
sér mannamun með móttökur, eftir því hvern bæri
þar að garði. Þegar Jón kom aftur til félaga sinna,
kvað hann:
Það var ekki þraut né pín
Þórdísi að finna,
mér gaf þekkust menjalín
mjólk að drekka og brennivín.
Þessa vísu gerði hann á ferðalagi:
Nú er bágt að bjarga sér,
bilar mátt í leynum;
svarta nátt að sjónum ber,
segir fátt af einum.
í annað skipti var hann á ferð, er hann kvað eftir-
farandi vísu.
Hún var áreiðanlega oftast kveðin í Laxárdal í Döl-
um af þessum vísum Jóns, er þar lifðu:
Fyrir allt mitt ferðalag
fæ ég litla borgun;
nú má ekki drekka í dag,
ef duga skal á morgun.
Hún er ein af þeim fáu, sem ekkert er afbökuð,
eins og það er kallað.
Hún er nákvæmlega orði til orðs eins og ég lærði
hana fyrst, þegar ég var unglingur. Oft eru það eitt
eða tvö orð, sem breytt er um, og stundum orðaröð.
Og er það alls ekki undarlegt, þegar um gamlar vísur
er að ræða, sem ganga manna á milli og flestir þeirra
aldrei séð vísurnar á prenti.
28 Heima er bezt