Heima er bezt - 01.01.1961, Blaðsíða 6

Á þessum áramótum eru 10 ár liðin síðan Heima er
bezt hóf göngu sína. Það er ekki langur tími, en furðu
margt hefur þó gerzt á þessum árum, bæði innan lands
og utan.
Heima er bezt hófst að liðnum viðburðaríkasta ára-
tug aldarinnar. Allan fyrri hluta hans geisaði heims-
styrjöld, ógnum þrungnari og æðisgengnari en nokkur
styrjöld á undan henni. Ríki hrundu í rústir og önnur
risu á legg. Aldrei hafði sjálfsákvörðunarréttur og hlut-
leysi smáþjóða verið jafn fótum troðinn. Aldrei jafn
ægileg morðtól notuð, og aldrei hafði gjörvallt mann-
kyn verið svo flakandi í sárum. En endalok styrjaldar-
innanr boðuðu nýja tíma. Tíma kjarnorkunnar, sem
mannlegri snilli hafði nú fyrst tekizt að beizla.
Enda þótt ísland yrði flestum þjóðurn minna fyrir
barði styrjaldarinnar, sýndi hún oss þó í tvo heimana.
Erlendur her tók sér hér bólfestu, og hvað eftir annað
teygði hrammur styrjaldarinnar sig út í hin nyrztu höf
og krafðist fórna í mannslífum og verðmætum. En jafn-
framt endurheimti þjóðin frelsi sitt, og á áratug heims-
styrjaldarinnar gerðist meiri bylting í atvinnuháttum,
efnahagsmálum og byggð fólksins en nokkru sinni fyrr.
Miklu og af minjum liðinna alda var sópað í brott.
Nýjar vinnuvélar, ný samgöngutæki og vinnubrögð
komu í stað hinna gömlu. Ný hús voru reist, vegir lagð-
ir og bæirnir þöndust út með ótrúlegum hraða, og
stofnað var til nýrra atvinnugreina. Jafnframt tæmdust
sveitirnar að fólki, jafnvel svo að heil byggðarlög fóru
í eyði, samtímis því að heilar borgir á íslenzkan mæli-
kvarða risu upp, þar sem áður var nær óbyggt land.
Verðgildi peninga og mat á verðmætum breyttist með
ævintýralegum hraða. Þjóðin fékk um skeið fullar
hendur fjár. Og síðast en ekki sízt, einangrun landsins
var rofin, og það komið í þjóðbraut milli austurs og
vesturs. Þorra þjóðarinnar varð þá ljóst, að hlutleysi
smæðarinnar og einangrunarinnar var haldlaust orðið.
íslenzka þjóðin gekk í varnarbandalag lýðræðisþjóða
heimsins, og leyfði hersetu í landinu, svo að það væri
eigi varnarlaust með öllu, ef heiminum yrði á ný hleypt
í bál og brand.
En í öllu þessu ytra umróti, hlaut einnig hið innra líf
þjóðarinnar að taka stakkaskiptum. Hin gamla þjóð-
menning hlaut að þoka um set fyrir öllu því nýja, sem
yfir þjóðina dundi. Hinum öru breytingum, sem yfir
þjóðina hafa dunið má líkja við gelgjuskeið unglings,
sem ekki er lengur barn, en hefur ekki tileinkað sér
þroska hins fullorðna manns og hleypur því ótal gönu-
skeið. Öllum hugsandi mönnum var ljóst, að spyrna
þurfti við fótum áður en allt hið gamla væri gleymt.
Hin gamla íslenzka alþýðumenning sokkin í tímans
haf og í hennar stað komin hálferlend nýtízka, sem
þó væri rótlaus í þjóðareðlinu. Stefna þessa viðnáms var
að halda við gamalli menningarerfð, og tengja hana við
samtíðina, svo að hinir nýju straumar yrðu sveigðir
eftir íslenzkum staðháttum og þjóðareðli. Og úr þessu
mætti síðan skapast grundvöllur þeirrar menningar, sem
hæfir öld kjarnorku og geimferða. Það er ljóst að nýrri
öld hæfa ekki sömu viðhorf og hinni liðnu, en því að-
eins fær hún reist sína menningu, að hún standi föstum
fótum í liðnum tíma og hagnýti sér þá lærdóma, sem af
reynslu hans verða dregnir. Þetta viðnám hefur birzt
með mörgum hætti. Átthagafélög bæjanna og byggða-
söfn héraðanna eru einn þáttur þess. Hinar fjölda-
mörgu ævisögur, minningabækur og söfn þjóðlegra
fræða eru greinar af sama meiði. Þau skáld, sem ekki
eru blinduð af alþjóðlegum öfgastefnum hafa sótt sér
efnivið í sögu og lífsbaráttu þjóðarinnar. Eins og löng-
um áður þegar í móti blés, sótti þjóðin sér styrk í hið
liðna.
Stofnun Heima er bezt var einn lítill þáttur í þessari
fjölþættu viðleitni. Frá upphafi hefur ritið haslað sér
þann völl, að vera vettvangur þess efnis, sem þjóðlíf
vort og lífsbarátta í liðinni tíð og samtíð vorri leggur
til. Það flytur því jöfnum höndum minningar frá liðn-
um tíma og frásagnir af daglegri önn þjóðarinnar nú,
og það hefur sótt efni sitt beint til þeirra, sem atburð-
ina hafa lifað, eða verið f nánum tengslum við þá.
Þannig hefur það orðið vettvangur þeirra fjöldamörgu
alþýðumanna, sem ekki gera sér það að venju að halda
á penna, en gæddir eru þeirri frásagnargáfu, sem þjóð-
in hlaut í vöggugjöf, og borið hefur ávöxt í fornbók-
menntum vorum, þjóðsögum, ævintýrum, annálum og
margvíslegum frásögnum á öllum öldum, síðan ritöld
hófst. Og ef til vill er það mikilvægasta hlutverk rits-
ins að hlynna að þeirri gáfu, og þakkir vil ég tjá öllum
þeim, sem lagt hafa ritinu liðsinni í þeim efnum. Þá
hefur það flutt myndir og stuttar greinar um ýmsa full-
trúa samtíðarinnar úr sem flestum stéttum og starfs-
greinum. En við viljum einnig skyggnast víðar um, það
hefur ritið gert með flutningi erlendra ferðaþátta og
ýmiskonar fræðigreina. En einnig hefur það flutt létt-
2 Heima er bezt