Heima er bezt - 01.02.1979, Blaðsíða 2

Bókin, sjónvarpið,
snældan
Fyrri grein.
Löngum kveður við þann tón, að vér íslendingar séum
bókaþjóð, meiri en gengur og gerist, og vilja sumir jafnvel
setja það í samband við hinar ágætu fornbókmenntir, og
má það svo sem vel vera. Hagskýrslur sýna þetta og sanna
með fjölda þeirra bóka, sem út koma á markaðinn á
hverju ári. Og allt um verðbólgu og alls kyns hrun og ótta
í efnahagslífinu, halda menn áfram að kaupa bækur. Út-
gefendum fjölgar fremur en fækkar, svo að allt ber að
sama brunni um það, að vér séum bókaþjóð. Það má ekki
gleyma því í þessu sambandi, að vilji menn gera ein-
hverjum vel til, hvort heldur á jólum, á afmælum eða við
önnur hátíðleg tækifæri er bókin ein algengasta og vin-
sælasta gjöfin, og þeirri venju eigum vér það að þakka, að
út hafa verið gefnar ýmsar skrautútgáfur, sem eru
augnayndi hverjum þeim, sem ann híbýlaprýði, jafnframt
merkilegu innihaldi bókanna. En ekki verður því neitað,
að skrautútgáfunum slepptum virðist oft vera meira borið
í hinn ytri búnað en samsvari bókarefninu, og grunar
mann þá, að um það sé að ræða að gera bókina hæfa til
virðulegrar gjafar. Er það í sjálfu sér fagnaðarefni, því að
af góðum búnaði leiðir betri meðferð og virðing fyrir
bókinni sem hlut. Vér megum í rauninni fagna því að
vasabrotsbækur og pappírskiljur eiga ekki neitt líkum
vinsældum að fagna hér og víða erlendis, en fæstum mun
þykja við hæfi að halda slíku til haga. íslendingar vilja
hafa bókina svo úr garði gerða, að vert sé að eiga hana og
geyma vel, en ekki fleygja henni brott að loknum fyrsta
lestri.
Svo má heita, að vér komum varla svo inn á íslenskt
heimili, að þar séu ekki bókahillur á vegg, jafnvel mynd-
arlegir skápar. En vitanlega eru hillurnar misstórar, en ef
fylgst er með heimilum, sést að bókunum fjölgar ár frá ári.
Fáar bækur frumbýlingsfjölskyldunnar eru oft orðnar að
snotru heimilisbókasafni eftir svo sem einn áratug.
Naumast sér maður slíkt á heimilum manna erlendis, þótt
menningarheimili geti kallast.
Öll þessi ytri merki hníga að því sama að vér séum
bókaþjóð, en bókaeign hlýtur ætíð að mega skoðast sem
menningartákn.
Vér sem tekin erum að eldast skynjum þó nokkra
breytingu í viðhorfi fólksins til bókarinnar. Hún hefir
hlotið að lúta að nokkru því lögmáli gnægðarinnar ef svo
mætti kalla það, að vera minna metin eftir því sem meira
er af henni og hún auðfengnari. Ekki ber ég þó saman útlit
heimilissafnsins nú og fyrr. Bókaskápurinn er nú nær ætíð
til prýði, með innihaldi sínu heyrir hann til vönduðum
búnaði hverrar stofu á góðu heimili. En oft bera bækurnar
furðu lítil merki notkunar eða slits, svo að jafnvel getur
hvarflað í hugann, að þær séu meir hafðar til prýði en
lestrar. Fyrrum voru bækurnar raunar lítt fagrir sýnis-
gripir, og skáparnir oft harla óvandaðir, ólíkir þeim fögru
húsgögnum, sem flest heimili prýða. Bækurnar sjálfar
voru löngum lúðar og snjáðar, og bandið bar merki þess,
að lítt hagar hendur hefðu um það farið, eða a. m. k. lítill
kostur hefði verið tækja og efnis. Þegar þeim var flett voru
þær blettóttar og velktar af fingraförum. Þessi merki
þekkjum vér, sem haldnir eru þeirri áráttu að safna
gömlum bókum, alltof vel. Ekki stafaði þetta þó af því, að
fólkið bæri minni virðingu fyrir bókinni sem slíkri þá en
nú, síður en svo. Jafnvel lítt merkileg bók var handfjölluð
með virðingu og næstum aðdáun, og sóðaskapur þótti það
að fara víss vitandi illa með bækur, næstum eins og fleygja
mat. Bókin, þótt lítil væri og léttvæg, var þó í augum
almennings kostgripur. Vafalaust var það arfur frá tímum
hinna torgætu og dýru skinnbóka. Hið óhrjálega útlit
bókanna var vegna mikillar notkunar þeirra. Þær voru
lesnar aftur og aftur, uns þær tolldu ekki lengur saman, en
til þess að tryggja endingu þeirra var fyrst um það hugsað,
að bandið væri sterkt, enda þótt það væri lítið fyrir augað.
Margar bækur voru lesnar upp til agna svo að þær eru
löngu horfnar, etnar upp af tímans tönn. En þótt allir
vildu vel gera, þá velktust bækurnar og slitnuðu. Menn
gripu í þær í stuttum tómstundum frá dagsins önn, þegar
ekki var tími til þvotta og annarra hreinlætisaðgerða. Haft
var eftir Jóni Árnasyni þjóðsagnasafnara á efri árum hans,
að ein mesta ánægja hans í lífinu hefði verið, að hann
hefði aldrei séð nema rifin og skítug eintök af þjóðsög-
unum. Það var honum óyggjandi sönnun þess með hve
mikilli áfergju þær hefðu verið lesnar. Fyrsta útgáfa
Þjóðsagna J. Á. var að vísu mjög vel útlítandi bók á
þeirrar tíðar mælikvarða, en þær voru lesnar upp til agna.
Skyldi nokkuð verða sagt þessu líkt um hina fögru nýjustu
útgáfu þeirra, sem nú prýðir ótalmörg heimili, og á vissu-
lega eftir að prýða mörg fleiri? Ég held varla. Þær eru
keyptar sem stofuprýði og vönduð vinargjöf, en ekki til að
svala lestrarþorsta gamalla og ungra. Vel veit ég, að ýmsir
munu svara þessu sem svo, að minni lestri þjóðsagnanna
og raunar fleiri bóka valdi annar smekkur á lestrarefni og
margfalt meira úrval bóka en áður fyrr, er það að VÍSU satt,
en segir þó ekki nema brot af sögunni. Vissulega er
bókamergð nútímans hjá því sem áður var, svo mikil. að
3 8 Heima er bezt