Heima er bezt - 01.02.1979, Blaðsíða 27

5 Pollurinn
(Akureyrar-
pollur)
Verslunarstaðurinn Akureyri átti til-
urð sína að þakka Pollinum. Olavius
kallar hann Hofsbót í frægri ferðabók
sinni frá 18. öld. Og til er örnefni uppí
fjalli, Hofshamar. Enginn veit hvernig
á þessum nafngiftum stendur.
Pollurinn var ekki einungis af-
bragðs góð höfn, heldur var hann
ásamt innanver’ðum Eyjafirði, matar-
búr akureyringa og héraðsbúa. Þær
eru ekki fáar heimildirnar um alla þá
síld, sel og silung og annan fisk sem
veiddist í Pollinum og á Eyjafirði.
Útlendir ferðamenn sem hingað
komu geta sildveiðanna og þess að
verslunarstaðurinn stæði á öðrum
endanum í aflahrotum. Jón Espólín
getur þess að um 60 manns hafi verið
að síldveiðum á Akureyri þegar Jör-
undur Hundadagakóngur kom þang-
að á yfirreið sinni norður í land á
sumardögum árið 1809. Svo einhverj-
ir fleiri hafa verið þar að en akureyr-
ingar. Enda er það staðreynd að menn
og skepnur björguðust af í hörðum
árum vegna sjávaraflans sem þarna
fékkst.
í bréfi séra Einars Thorlacíusar í
Saurbæ í Eyjafirði til Finns Magnús-
sonar prófessors í Kaupmannahöfn,
ritað 25. sept. 1823, segir m.a.:
„ ... Líka hefir mörg heppni steðj-
að að sýslu þessari í ár, frægasti há-
karls- og fiskafli, og nú í sumar
dæmafár af hafsíld á Eyjafirði, um
2000 tunnur. ...“[103]
Og ennfremur í öðru bréfi til sama
manns 20. ágúst 1827:
„ ... Síldarafli hefur verið einhver
hinn frægasti í Eyjafirði í sumar, en
flestar aðrar bjargir í ár bannaðar
norðanlands.... “ [104].
Svo virðist sem ádráttarveiði við
Pollinn hafi verið háð leyfi landeig-
enda. Handfæraveiði á miðjum Poll-
inum hefur þó sennilega verið hverj-
um manni heimil.
Ekki veit ég hversu miklum ann-
mörkum ádráttarveiðin var bundin,
en ég ímynda mér að verslanir og
landeigendur hafi heimilað veiðar
gegn vægu gjaldi í einhverri mynd,
því annars hefðu þær ekki verið jafn
algengar og raun ber vitni. Veiðar úti
á firðinum hafa þó að mestu verið
frjálsar.
í bannbréfabók Eyjafjarðarsýslu
frá árinu 1845 má lesa um bann við
ádráttarveiði á eignasvæði við Poll-
inn. Bann þetta hefur áreiðanlega
verið hengt upp í einhverri verslun-
inni eða á öðrum fjölförnum stað,
mönnum til eftirbreytni:
„Við undirskrifaðar fyrirbjóðum
hérmeð öllum og sérhverjum að draga
fyrir síld eður silung fyrir okkar landi
hér á höndlunarstaðnum, en land
okkar nær frá Búðargilslæknum, og
þó rétt suður fyrir hann og útí stjaka
þann er stendur upp dálítinn spotta
fyrir norðan okkar ysta eður norðasta
hús utan við veginn útmeð sjónum við
Stóra-Eyrarlands landareign. Alla
aðra brúkun á téðri lóð eður strönd-
um bönnum við einnig, en einkum að
fara þar á land með nettóg eður bátaf
þeim sem eru að fyrirdrætti, því slíkt
mundi fæla burt þær síldartorfur er þá
vera kynnu í nánd við ströndina, og
við mundum veitt geta.
Eyjafjarðar höndlunarstað þann
13da maí 1845.
K.C. Lever. Wilhelmine, födt Lev-
er.
Þinglesið á Hrafnagils manntals-
þingi þann 17da maí 1845 og í Eyja-
fjarðarsýslu bannbréfa- og pantabók
fol.96, innfært.
Borgen.“
Borgen var sýslumaður í Eyjafjarð-
arsýslu og danskur maður.
Ég þekki ekki hversu banni þessu
var hart framfylgt, en í Norðra Sveins
Skúlasonar, mars 1860, er sagt frá því
hvernig einn verslunarstjórinn og
bræður hans fóru að á bjargarlitlu ári:
„ ... Fyrstu dagana í þessum mán-
uði kom síldarvaða hér inn á Eyja-
fjörð, og fengu þeir Edvald Möller
kaupmaður og bræður hans í fyrir-
dráttarnet sitt hér um bil 900 tunnur
af síld þá tvo daga sem fyrir varð
dregið. Þessi mikla guðsgjöf var því
ómetanlegri, sem bjargræðisskortur-
inn meðal fólkjhér í nærsveitum mun
vera tilfinnanlegur, og það svo að til
vandræða horfði, hefði þessi hjálp
ekki komið. Þeir bræður, sem standa
fyrir veiði þessari, eiga hinar mestu
þakkir skilið fyrir dugnað sinn að afla
hennar og hið sanngjarna verð er þeir
seldu með afla sinn, því vér fullyrðum
það, að fjögur mörk fyrir síldartunn-
una er hið mesta gjafverð, og betra en
öll önnur matarkaup er nú gjörast.“
[98] Dægradvöl. Benedikt Gröndal. Mál og
menning. Rvík 1965, bls. 36.
[99] Sama og [93]. Lárus Zophoníasson amts-
bókavörður heldur því fram í þessari
ágætu ritgerð sinni Um upphaf byggðar á
Oddeyri að fyrsta verslun Gránufélagsins
hafi farið fram í „Lundi,“ húsinu sem
Lárus Hallgrímsson byrjaði smíði á. Þetta
finnst mér að þurfi að athuga betur án
þess þó að ég geti beinlínis afsannað
þessa skoðun Lárusar. Tvennt ber ég
fram skoðun minni til styrktar: 1)
„Lundur" hlýtur að hafa verið miklu
stærri en meðalskemma á þingeysku býli
um þessar mundir, jafnvel þótt hákarls-
peninganna hafi verið farið að gæta í
bættum húsakosti þeirra í Grýtubakka-
hreppi. Lárus dregur ályktanir út frá bréfi
Einars í Nesi til sr. Sigurðar Gunnars-
sonar á Hallormsstað haustið 1873, sbr.
og rit Arnórs Sigurjónssonar Um Einar í
Nesi. - 2) 1 bókinni Þjóðhátíðin 1874, eftir
Brynleif Tobiasson, standa þessi orð á bls.
168 og eru höfð eftir trúverðugum manni,
Kristjáni H. Benjaminssyni hreppstjóra á
Ytri-tjörnum: „ ... þá voru 3 hús á Odd-
eyrinni.---Grána, þó ekki fullbyggð,
annað lítið hús upp með ströndinni,
horfið fyrir löngu, og þriðja Lundur sem
stendur enn...." — Þetta „annað litla
hús upp með ströndinni" finnst mér
miklu líklegra sem verslunarpláss fremur
en „Lundur" sem var spöl inni á eyrinni
og vöruflutningar þangað erfiðari, þótt
menn hefðu að sjálfsögðu ekki látið þá
erfiðleika slæva hugsjónaeldinn.
[100] Uppkast af embættisbréfi. Úr fórum
Eggerts Briem. — HSk.
[101] Sama og [100].
[102] Hér er höfð í huga þungorð grein Sveins
Skúlasonar í blaðinu Norðra 4. maí 1857
um heimtufrekju verkafólksins og sjó-
mannanna og sigldi í kjölfar hákarlsupp-
gripanna. Gils Guðmundsson drepur
einnig á þetta í Skútuöld sinni.
[103] Þeir segja margt í sendibréfum. Finnur
Sigmundsson tók saman. Bókaútgáfan
Þjóðsaga. Rvík 1970, bls. 12.
[104] Sama og [103], bls. 19-20.
Heima er bezl 63