Heima er bezt - 01.02.1979, Blaðsíða 26

Oddeyri 1895.
Oss virðist það nú liggja í augum
uppi að búðsetumannaþorp á Odd-
eyri sé bæði eftir löggjöfinni og öllum
kringumstæðum öldungis óhafandi.
Þar á móti höfum vér orðið þess varir
að sumir álíta að handiðnaðarmenn,
er hafa rétt og leyfi til að búa á Akur-
eyri, megi reisa sér íbúðarhús hvar
sem þeir vilja og þá einnig á Oddeyri.
En vér getum ekki samsinnt þessu,
með því oss virðist að þau réttindi sem
handiðnaðarmenn hafa í verslunar-
lóðinni nái ekki til sveitanna. En hvað
sem því líður þá álítum vér æskilegt
að Oddeyri verði keypt handa Akur-
eyri sem kaupstað og „eventuel
Commune“, og að þar verði ekki reist
nein hús fyrr en það gæti orðið með
röð og reglu undir umsjón bæjar-
stjórnarinnar og byggingarnefndar-
innar.
Áhrærandi hús það er Lárus Hall-
grímsson hefir byggt á Oddeyri, ber
mér, Briem, að geta þess að ég hef
ekki leyft þá húsbyggingu, en þó hef
ég látið hana afskiptalausa, meðfram
vegna þeirra ummæla eiganda Odd-
eyrar, assistents B. Jónssonar, að hann
þurfi að hafa mann á Oddeyri til að
verja hana.
Akureyri 21. maí 1858.“ [101]
Um uppkast þetta af embættisbréfi
verður ekki farið mörgum orðum hér,
væri þó ærin ástæða til þess því þetta
er merkilegt plagg sem gefur örlitla
innsýn inn í þau þjóðfélagslegu átök
sem áttu sér stað á þessu tímabili, þar
sem bændur tókust á við bændur, þótt
kynlegt þyki að taka svo til orða: út-
vegsbændur gegn jarðeigendum.
Útvegsbændur höfðu í ýmsu borg-
araleg viðhorf af því þeir voru ánetj-
aðir markaðskerfi sem studdist svo til
eingöngu við útflutningsverslun, og
athafnir við ströndina voru forsenda
þess að hana mætti nýta sem best.
Jarðaeigendur og fáir stórbændur
þóttust í flestu vera sjálfir sér nógir í
framleiðslu, vöruskipti í kaupstað
voru aðeins balsam á tilveruna og
skipti litlu um þjóðarhag, að þeirra
áliti. Þeim fannst hagsmunum sínum
ógnað af brambolti útvegsbændanna
og þeir höfðu lögin og stjórnkerfið
með sér.
Eyfirskum stórjarðaeigendum hef-
ur alveg þótt nóg um „gullæðið“ og
heimtufrekju vinnufólksins sem
fylgdi í kjölfar þilskipaútgerðarinnar,
þótt ekki væri farið að auka á hana
með stofnun búðsetumannaþorps á
Oddeyri, sem svo kannske þýddi að
þeir fengju allan lýðinn sem þangað
væri stefnt á hreppinn þegar
draumnum var lokið. [102]
Afstaða Eggerts Briem sýslumanns
í þessu búðsetuþorpsmáli er svo svo-
lítið athyglisverð. Sem vörður laga og
réttar átelur hann auðvitað lögbrotin,
en grípur jafnframt tækifærið til að
ítreka ennþá skoðun sína að vald-
stjórnin kaupi Oddeyri svo hægt væri
að koma þar á einhverju skipulagi og
reglu. Hann hlýtur þó að hafa gert sér
grein fyrir því að útgerðar- og versl-
unarpláss fylgdi í kjölfarið eins og allt
var í pottinn búið. Hans skoðun var
einfaldlega sú að miklu betra væri að
lögfesta rétt manna þarna til búsetu,
frekar en að Pétur og Páll væru að
taka sér hann í leyfisleysi eða á vafa-
sömum forsendum, sbr. ummæli hans
um skoðanir handiðnaðarmannanna
á réttindum sínum.
Ekki skal mikið rætt um það
hvernig Eggert Briem setti lepp fyrir
embættisaugað vegna smíði „Lund-
ar“. Bjöm Jónsson og hann höfðu
ýmislegt saman að sælda og mjög
ólíklegt að Björn aðhefðist eitthvað
það sem stofnað gæti kunningsskap
þeirra í hættu. Miklu nær væri að
álykta sem svo að Björn bæri ýmislegt
upp við hann í vandasömum málum,
sbr. bréfið útaf Eyrarlandsreikning-
unum, áður nefnt.
Þá þykir hlýða að benda á það,
vegna þess sem á undan er skrifað, að
í þessu embættisbréfsuppkasti er talað
um eigendur Oddeyrar. Briem sýslu-
maður tekur það að vísu upp úr bréfi
amtmanns, því síðast í uppkastinu
talar hann sjálfur um „eiganda Odd-
eyrar“ o.s.frv. Þetta gæti bent til þess
að skiptar hafi verið skoðanir valds-
manna um eignarhaldið á eyrinni. En
þetta skiptir þó engu máli því það
varð aldrei ásteytingsefni svo vitað sé,
og áður var minnst á.
Smíði „Lundar“ hafði það hins-
vegar í för með sér að menn fóru al-
varlega að velta fyrir sér búsetu á
Oddeyri. — 1859 eru taldir þar á
manntali 18 manns og 1860 8 manns.
Þar af Fjörubúi, Þorvaldur Gissurar-
son, sem sagður er lifa á sjávarafla.
ísinn var greinilega brotinn, byggð
var í uppsiglingu á Oddeyri, þótt hún
vaxi ekki verulega fyrr en Gránufé-
lagið gerði eyrina að höfuðstöð sinni
og fór að versla þar upp úr 1872.
62 Heima er bezt