Ársrit Verkfræðingafjelags Íslands - 01.01.1914, Blaðsíða 16

1()
5. Um íslenzkt nielkovn og nokkra sæþörunga.
Erindi flutt í Verkfræöingaljelagi íslands 30. janúar 1913 aí' Ásgeiri Torfasyni efnafræðing.
Það má keita svo, að ísland sje brauðlaust land.
Engar af þeim venjulegu korntegundum vaxa hjer
óræktaðar, og varla er teljandi það, sem ræktað er af
þeim. Að vísu var ræktað hjer korn (bygg) í fornöld,
og heíir það að líkindum orðið fullþroskað í nokkurn
vegin góðum árum. En þótt kornræktin haíi verið
talsvert mikil í þá daga, lieíir hún samt lagst niður
og gleymst, enda líklega aldrei verið mjög arðsöm.
Nú á seinustu áruin hafa verið gerðar nokkrar til-
raunir með kornrækt, en þótt suinar liali heppnast
allvel, virðasl þær þó helzt benda í þá áttina, að lijer
á landi borgi kornrækt sig ver en grasrækt.
En þótt við höfum ekki þær liinar algengu korn-
tegundir, þá eigum við samt eina jurt hjer á landi,
sem gefur af sjer brauðkorn. Þessi jurt er melarinn
(Elymus arenarius). Að vísu vex melurinn ekki um
alt land, langt frá þvi. Hann þrífst nefnilega ekki vel
annarsstaðar en þar, sem sandfok er. En þar sem
jarðvegur er hentugur fyrir hann, getur liann orðið
stór og þroskamikill og borið þroskað korn ár eftir
ár. Algengastur er melurinn í Vestur-Skaftafellssj'slu,
og það er líklega eina hjerað landsins, sem hann hefir
verið hafður til manneldis í, svo nokkru nemi. Áður
á öldum, þegar verzlunin var liæði lítil og iII, hafði
melurinn afarmikla þýðingu l’yrir hjeruð þau, er hann
óx í, enda hefir honum verið veitl mikil eftirlekt í
þá daga, og talsvert verið um hann ritað. Skal eg
þar af að eins nefna hina ítarlegu og fróðlegu ritgerð:
»Um Meltakið í Skaplafellssýslu« eftir Sæmund Magn-
ússon Hólm í 1. og 2. bindi rita hins íslenska Lær-
dómslistafélags. Þar er mjög nákvæm lýsing á meln-
um og allri meðferð lians, frá því hann byrjar að
vaxa og þar til er kornið er orðið að mjöli. Enn-
fremur minnist Björn Halldórsson á melinn í Gras-
nytjum sínum (hls. 150 —152). Segir hann meðal ann-
ars: »Melkornið er til matar brúkað, hellst austr á
landi; enn her [þ. e. í Sauðlauksdal] fær þat ei ár-
fega fullorðinn kiarna, og alldrei fyrr enn i October
mánuði, optasl nálægt vetrarnóttum.« Hann gerir og
ráð fyrir, að mel sje sáð til að hefta sandrok. Hefir
hann reynt það sjálfur og geíist vel.
Auk þess að melkornið (tininn) hefir verið, og
er, notað til manneldis, er melgrasið (blaðkan) sjálft
mikið notað til slægna og beitar. Telur Sæmundur
Hólm það skaðlegt fyrir meltakið og segir jafnvel, að
el mikið sje gert að þessu, eyðileggist það. En það
sem allramest hefir þó eyðilagt meltakið er það, að
melræturnar (sumlag, buski) hafa víða verið rifnar
upp og hafðar í reiðinga (meljur), en þegar einu sinni
er búið að eyðileggja það, er erfitt að koma því í lag
aftur. Sem betur fer mun þessu nú að mestu hælt.
Að undirlagi Búnaðarfjelags íslands sendi herra
Bjarni Pálsson í Hrísnesi liingað í fyrra sumar tvö
sýnishorn af melkorni. Annað eins og það er haft til
manneldis, en hitt eins og það er gelið skepnum.
Þessi sýnishorn hafa nú verið rannsökuð hjer í Rann-
sóknastofunni. Þótti rjetlast að gera efnagreininguna
sem ilarlegasta, og var því, auk venjulegra efnagrein-
inga, ákveðinn meltanleiki köfnunarefnissambandann.a,
og köfnunarefnissamböndin greind í eggjahvítuefni og
amídefni.
Hjer á eftir fer svo efnagreiningin:
Melkorn ætlað til nianneldis Melkorn ætlaö til skepnufóöurs
Vatn ... 14,30 °/o 13,88 °/o
Aska 2,81 — 8,84 —
Sellúlósa 3,60 — 18,87 —
Feiti (eterextrakt) 1,88 — 1,48 —
Köfnunarefnissambönd (NX6, ,25) 19,05 — 14,35 —
Önnur efni (sterkja o. fl.) ... 58,36 — 42,58 —
100,00 °/o 100,00 °/o
Köfnunarefnið skiftist þannig niður í hundraðs-
deildir: a. köfnunarefni í korninu, b. köfnunarernið
sjálft.
Melkorn til Melkorn til
manneldis skepnuíóöurs
a 1) a h
Köfnunarefni 3,05 100,0 2,28 100,0
Þar af í amídefnum 0,76 24,9 0,49 21,5
í eggjahvítuefn um 2,29 75,1 1,79 78,5
meltanlegt ... 2,74 89,8 1,90 83,4
Til samanburðar set eg lijer á eftir efnasambönd
nokkurra mjöltegunda, eins og þær eru alment taldar:
Hveiti(fínt) Rúgur Hafrar Bygg Baunir
Vatn % 13,34 13,71 10,07 14,83 13,77
Aska — 0,48 1,44 2,24 0,59 2,92
Sellúlósa — 0,31 1,59 2,39 0,47 ekkl ákvoðið
Köfn.efnissambönd— 10,18 11,52 14,66 10,89 25,00
Feiti — 0,94 2,08 5,91 1,48 1,20
Önnur efni . ... — 74,75 69,66 64,73 71,74 57,89
Beri maður efnagreiningu melkornsins saman við
ofantaldar efnagreiningar, sjest fljótt, að melkornið
hefir hlutfallslega mjög mikil köfnunarefnissambönd,
stendur að því leyti aðeins að baki baunum. Þar sem
nú köfnunarefnissamböndin eru dýrmætuslu næring-
arefnin, er óhætt að fullyrða, að melkornið er ekki
næringarminna en hveiti, rúgur, liafrar eða bygg,
heldur þvert á móti.
Sæþörungar liafa frá aldaöðli verið nolaðir mikið
til skepnufóðurs lijer á landi, og einstöku þeirra til
manpeldis. Aðal-notkun þörunganna er fjörubeitin;