Kirkjuritið - 01.06.1976, Síða 74

Haralds — og þetta er ekki sett fram
til að vanmeta hann, en hins vegar
sem gagnrýni á þá, er á eftir komu og
ekki bjuggu yfir frumleika hans í hugs-
un — hafði þá stórkostlegu afleiðingu
í för með sér fyrir trúmálaumræður á
landi hér, að þær hafa staðnað á því
stigi og þær voru á um 1905. Tilgáta
og skýringar aldamótaguðfræðinnar
festust sem hin eina viðmiðun manna
til könnunar á hinum kristna raunveru-
leika. Alþýðu landsins er haldið í hel-
greipum þekkingarleysis og í hug-
myndaheimi aldamótaáranna varðandi
stig hinnar vísindalegu umræðu í
heiminum og um rök eigin trúar. Fram-
þróun sálarrannsóknanna erlendis hef-
ur ekki verið höfð að neinu hér, en
ýmislegt fullyrt um málið, sem ekki á
sér neina stoð í raunveruleikanum.
Menn leyfa sér falsanir í hugmynda-
fræði, túlkun og vali orðaforða, og
þjóðin er mötuð á trúarlegum áróðri,
sem spiritistar telja fullgildar niður-
stöður vísinda, en eru ekki annað en
hrærigrautur alls kyns kenninga úr
heimspeki, trúarbragðafræðum, trúar-
brögðum og stjórnmálastefnum, að
engu leyti meiri vísindi en Píslarsaga
Jóns Magnússonar eða rit Jóns Guð-
mundssonar, lærða, nema ef til vís-
inda skuli telja allt, sem hafnar krist-
inni trú og trúarhugsun, jafnvel þótt
sú afneitun sé sótt til kenninga ann-
arra trúarbragða.
3.2.6. Spiritismi og kristin trú
Eins og áður er tekið fram, er einn
hluti þess arfs, sem vér nútímamenn
höfum þegið af frjálshyggju 18. aldar,
sú afstaða til sannleikans, að hann sé
aldrei gefinn, heldur verði hann ein-
ungis fundinn með leit fram á við.
Frjálshyggjan hélt því fram, að menn
skyldu aldrei spyrja um tilgang, er þeir
hæfu leitina að sannleikanum, og síðan
yrðu þeir að beygja sig fyrir afleið-
ingum leitarinnar. Þess vegna er að
mati frjálshyggjunnar allt afstætt, eng-
in algild regla til að byggja á hug-
myndir um tilgang, nema þá ef skyn-
semin gæti fundið þá reglu með leit.
Þessi sannleiksskilningur frjáls-
hyggjunnar kom fram sem andóf gegn
kröfu kristinnar trúar um að byggja á
opinberun. Frjálshyggjan afneitaði öll-
um fyrirframgefnum sannleika og um
leið öllum erfðum. Stefnan fram á við
átti að leiða í Ijós, að maðurinn gseti
að fullu raunhæft hæfileika sína í
frjálsu samfélagi, er byggði á vitsmun-
um og þroska.
Þessi skilningur frjálshyggjunnar vat
borinn uppi af róttækri einstaklings-
hyggju. Rætur einstaklingshyggjunnar
er að vísu að finna í endurreisnar-
stefnu 14. og 15. aldar, sömuleiðis 1
ýmsum siðbótarhreyfingum 16. aldar,
en ráðandi varð hún fyrst á 18. öld-
Einstaklingshyggja frjálshyggjunnar
kom fram beinlínis sem viðnám ge9n
því atriði kristinnar trúarhugsunar, er
ætíð lítur á manninn sem veru í sam-
hengi við þrjár víddir, þ. e. í samheng'
við Guð, skaparann, í samhengi við
náungann (samfélagsvíddin) og í sam-
hengi við hina sköpuðu náttúru.
Þetta álit taldi frjálshyggja 18. aldar
ræna manninn gildi sínu, gera hann
háðan öðrum en sjálfum sér. Frjál5'
hyggjan vildi þess í stað álíta manU'
inn frjálsan, óháðan, kippti honum Þvl
út úr samhengi sínu og leit á hann
152