Nýjar kvöldvökur - 01.01.1944, Blaðsíða 39

N. Kv.
HUGLEIÐINGAR UM BÆKUR
25
skáld og rithöfundar, gera oss, með per-
sónum þeim, er þeir skapa, kleift að skilja
margan samferðamanninn betur en ella, og
átta oss á störfum hans og viðhorfum í íif-
inu. Rithöfundurinn kafar til þeirra djúpa
í sálu mannsins, sem flestum okkar er
ókleift að ná án leiðsagnar hans.
En bækurnar eru annað og meira en leið-
arvísir fyrir marga af oss. Ef vér á annað
borð höfum komizt í kynni við þær, getur
naumlega lijá því farið, að vér í bókunum
eignumst vini, sem verða oss kærir eins og
mannlegar verur. Hún er ekki duttlunga-
lynd, og liún er ætíð jafngjöful á gæði sín
og fús að veita oss ánægju þá og fróðleik,
sem hún á yfir að ráða. Ekki er hún heldur
kröfuhörð um sambúðina. Þótt vér séum
með ólund og fleygjum henni frá oss í fússi,
þá er hún jafn ómóðguð næsta sinn, er vér
grípum hana og leitum á fund hennar. Og
sá maður, sem bækur liefir í kringum sig, er
aldrei einn. Hann getur hvenær sem er
„hvern til viðtals sér valið af vitringum
liðnum“. Flestum, sem bækur eiga og lesa,
fer svo fyrr eða síðar, að þeir eignist ein-
hverjar slíkar eftirlætisbækur, sem þeir
mega ekki af sjá né án vera. Þeim þykir um-
hverfið snautt, ef bókin er ekki á sínum
stað, eins og Iiaft er eftir séra Matthíasi, að
sér fyndist líkt og bezta manninn vantaði
á heimilið, ef Landnáma væri í láni.
En gerir þá bókin engar kröfur til vinar
síns og sambýlismanns? Vissulega gerir hún
það, þótt þeim sé þannig farið, að vér get-
um allir fullnægt þeim, ef vér viljum. Og
svo eru þær kröfur vaxnar, að það að upp-
fylla þær, eykur stórum á ást vora á bók-
inni, og gerir oss hana enn meira ómissandi
en ella. Enda eru kröfurnar þannig, að þær
verða þeim mun rneiri, sem bókin er betri
og hefir ágætari boðskap að flytja, en þá er
líka enn Ijúfara að verða við þeim. Til þess
að njóta bókar og efnis hennar, svo að hún
verði oss kær vinur, verðurn vér að helga
henni athygli vora óskipta meðan vér les-
------------------------------------------------j
um hana. Vér verðum eftir megni að brjóta
efni hennar til mergjar. hugsa um það fram
og aftur og lesa á ný, ef oss þykir eitthvað
torskilið í fyrsta sinn, og getur þá vart hjá
því farið, að oss opnist nýir heimar og gef-
ist ný ánægjustund. Vafalaust mál er það,
að slíkur vandlegur lestur einnar góðrar
bókar gefur oss meira í aðra hönd af and-
legum verðmætum og eykur meira við
þroska vorn en að hlaupa á hundavaði yfir
tugi bóka, þótt jafngóðar séu, og fleygja
þeim síðan frá sér í ruslakistuna.
Þá kem ég aftur að því, sem áður var á
drepið, hvernig mér þættu líkur allar benda
jtil, að stefna manna beindist frá hinni
kyrrlátu, rólegu hugsun í samfélagi bók-
anna til hins vélgenga hraða kvikmyndar
og útvarps. Enginn skilji þó orð mín svo, að
ég vilji kasta rýrð á þau merkilegu menn-
ingartæki. Þau hafa áreiðanlega sitt hlut-
verk að vinna í heiminum En sarnt er þó
ver farið en heima setið, ef þau gera mann-
inn um of vélrænan og svæfa sjálfstæða
hugsun þeirra eða svipta þá þeirri þroska-
bót, sem það er, að brjóta viðfangsefni til
mergjar með hugsun í einrúmi. En á þessu
er mikil hætta. Ég geri ráð fyrir, að öllum
yður, er þetta lesið sé kunnugt, hversu ein-
stakir stjórnmálaflokkar og heilar þjóðir
nota kvikmyndir og útvarp til framdráttar
og áróðurs fyrir máli sínu. Vér erum öll
áheyrendur þess daglega í stríðsfréttaflutn-
ingi ófriðarþjóðanna. Með þessum áhrifa-
miklu tækjum hefir og tekizt að skapa öfl-
ugri og stórkostlegri múgæsingar en nokk-
ur dæmi eru til fyrr í sögu mannkynsins.
Og þetta tekst af því, að hraðinn er svo mik-
ill, að áheyranda og horfanda gefst ekkert
tóm til að hugsa, eða brjóta til mergjar
það, sem honum er flutt. Hann sér einung-
is litsterkustu myndirnar og heyrir hæstu
upphrópanirnar, og verður gripinn af
hrifningu augnabliksins og sefjast af henni.
Á jrenna hátt hefir öfgastefnum nútímans
tekizt að vinna fótfestu, og það meðal hinna
4